Waarom mussen nooit dood van het dak vallen
Waar komen die ongelikte beren, heilige boontjes en andere hete hangijzers toch vandaan? Friederike de Raat dook in de wereld van spreekwoorden en gezegden en beschreef haar bevindingen in Waarom mussen nooit dood van het dak vallen. Zin sprak haar:
Wil je alvast een leuke of interessante ontdekking met ons delen?
“Ik vond het grappig om te ontdekken dat ‘van haver tot gort’ niets heeft te maken met haver en gort. Haver was oorspronkelijk ‘avere’=voorvader. Dus: van voorvader op voorvader, van vader op zoon. Zoals dat gaat met taal, wist de gemiddelde taalgebruiker op een bepaald moment niet meer wat een avere was en maakte er haver van. Omdat ‘Van haver tot haver’ ook wat gek klonk, werd het: van haver tot gort. Met vaders en zonen heeft de uitdrukking weinig meer te maken, het betekent nu: door en door. Dus ook de betekenis van de uitdrukking is veranderd. Dat zie je vaker bij uitdrukkingen.”
Was het een lastige zoektocht?
“Zeker, de herkomst van 120 spreekwoorden en gezegden achterhalen was een enorme zoektocht: door websites, etymologische woordenboeken en databanken etc. Maar wel heel leuk: je raakt zo geboeid dat je bijna niet kunt stoppen met verder zoeken. Bovendien wil je graag zo volledig mogelijk zijn, dus zoek je door.”
Komen er tegenwoordig nog nieuwe spreekwoorden en uitdrukkingen bij?
“Zeker, denk aan: de leugen regeert (een uitspraak van oud-koningin Beatrix). En aan: een verstandige meid is op haar toekomst voorbereid. Ooit was dit een spotje van de overheid om meisjes en jonge vrouwen te wijzen op het belang van financieel op eigen benen staan, een goede opleiding volgen. Inmiddels is de uitdrukking veel breder toepasbaar en weten nog maar weinig jonge taalgebruikers dat het ooit een slogan van de overheid was. Anderzijds verdwijnen er ook spreekwoorden en gezegden: als ze niet meer passen in onze wereld en ze geen nut meer hebben, nietszeggend zijn geworden, lopen ze de kans te verdwijnen. Maar lang niet allemaal: denk aan een ondergeschoven kindje: we leggen tegenwoordig geen kinderen meer in de la onder de bedstee, maar de uitdrukking bestaat nog wel.”
Over Waarom mussen nooit dood van het dak vallen
Hierin wordt uitgelegd waar spreekwoorden en gezegden vandaan komen die de moderne mens niet meer thuis kan brengen. Omdat voorwerpen in ongebruik zijn geraakt of omdat het leven de afgelopen eeuwen ingrijpend veranderd is. Wie staat er nog wel eens letterlijk op scherp? Wie gebruikt er nog een hangijzer bij het koken? Wie dit boek uit heeft, weet dat de kool en de geit deel uitmaken van een Frans raadsel, dat het oog van de naald in Jeruzalem te vinden was en dat korte metten een typisch katholiek verschijnsel zijn.
Friederike de Raat: Waarom mussen nooit dood van het dak vallen €12,99 (Nieuw Amsterdam)
