Vrije wil vs. fatale gehoorzaamheid

Hoe gehoorzaam ben jij? De film Experimenter over een baanbrekend onderzoek naar gehoorzaamheid is fascinerend. En ook best een beetje confronterend.

Het is geen toeval dat na de Tweede Oorlog veel onderzoek is gedaan naar gehoorzaamheid. Want hoe had het kunnen gebeuren dat zoveel mensen meewerkten aan zulke gruwelijke daden?

Vanuit zijn eigen drang om de Holocaust te verwerken bedacht Dr. Stanley Milgram (in Experimenter gespeeld door Peter Sarsgaard) in 1961 zijn beroemde Milgram-experiment. Mensen werd verteld dat ze elektroschokken moesten toedienen aan een proefpersoon in een andere kamer die meedeed aan geheugenonderzoek. Alleen waren zij in werkelijkheid zelf de proefpersonen en werd onderzocht hoe ver zij zouden gaan.

Wat zou jij voorspellen als uitkomst van het experiment? Milgram vroeg het aan collega’s, die er van overtuigd waren dat slechte enkele sadisten zo ver zouden gaan om de schokken met de maximumspanning van 450 toe te dienen. In werkelijkheid diende 65 procent een potentieel dodelijke dosis toe. Simpelweg omdat een onderzoeker in een witte jas hen daar beleefd om verzocht.

Misschien kan je je als je dit leest niet voorstellen dat je zelf zo ver zou gaan. Maar Experimenter toont overtuigend de worsteling waar de proefpersonen doorheen gaan. Ook zien we de nasleep van het onderzoek, voor de wetenschap en voor Milgram zelf. Was zijn studie onethisch? Misleidend?

Er is veel kritiek geweest, maar veel deelnemers gaven aan dankbaar te zijn voor de inzichten die zij door hun deelname kregen. “De mens heeft een keuze,” concludeert Milgram uit zijn onderzoek. “En hier kiest hij voor gehoorzaamheid.”

Experimenter is vanaf 31 maart te zien op het witte doek. Bekijk de bioscoopagenda hier.