Waarom jij zoveel betaalt aan zorgkosten

Op de Verenigde Staten na wordt nergens zoveel aan de zorg uitgegeven als in Nederland. We besteden er maar liefst twaalf procent van het Bruto Nationaal Product (BNP) aan. Daarmee laten we heel West-Europa achter ons, inclusief minstens zo welvarende landen als Noorwegen, Zweden en Zwitserland. Ook een vergrijsd land als Japan, waar de zorgconsumptie relatief hoog is, haalt dat percentage niet. Dus ja, we betalen heel erg veel aan zorg in Nederland.

Maar dan heb je ook wat

Het Nederlandse zorgstelsel geldt wel als een van de beste in de wereld. Volgens het Zweedse instituut Health Consumer Powerhouse, dat alle Europese zorgstelsels vergelijkt op 48 verschillende punten, is Nederland zelfs het lichtend voorbeeld voor de rest.

Waar ligt dat aan?

Volgens het meetinstituut scoort Nederland het hoogst van alle landen op het gebied van resultaten, breedte van het zorgaanbod, patiëntenrechten en informatie en het medicijngebruik. Alleen op het gebied van toegankelijkheid (wachtlijsten) en preventie is Nederland geen koploper, maar draaien we nog steeds comfortabel mee in de top 10. We mogen dan veel geld aan zorg besteden, maar kunnen we dan op z’n minst zeggen dat dat geen weggegooid geld is?

Honderden criteria

Dat zou mooi zijn, maar helaas onderzoeken niet alleen Zweden de kwaliteit van internationale zorgstelsels. Zorg is zo’n complex samenspel van artsen, verplegers, verzekeraars, preventieve zorg, welvaartsniveau, voeding en beschikbaarheid van bedden, personeel en medicijnen, dat je wel honderden verschillende criteria kunt verzinnen om landen met elkaar te vergelijken. In staatjes van de OESO (die geen ranglijst van ‘beste zorgstelsels’ maakt, maar wel vergelijkt op verschillende onderdelen, zoals aantal artsen en verplegers per hoofd van de bevolking, aantal obesitas-gevallen, de levensverwachting en de wachttijd voor operaties) staat Nederland soms hoog, maar ook geregeld ergens in de middenmoot. Zo staat de hoeveelheid verplegend personeel in de mondiale top 10, maar het aantal artsen per inwoner is gewoon gemiddeld en het aantal CT-scanners per inwoner is zelfs veel lager dan het gemiddelde. Wat betreft toegankelijkheid is Nederland wel wereldtop: nergens in de wereld blijven zo weinig klachten onbehandeld.

Wereldkampioen zorgkosten

Oké, dus de zorg in Nederland is goed, maar wereldkampioen? Dat hangt toch wel een beetje af van de criteria die gehanteerd worden. Aan de kostenkant geldt gelukkig ook een verzachtende omstandigheid. We geven weliswaar veel geld uit aan onze zorg, maar het verschil met vergelijkbare landen als Duitsland, Frankrijk, Zweden en Denemarken is minimaal. Het gaat om tienden van procenten; nog steeds veel geld, als je het omrekent, maar relatief weinig in verhouding tot de reusachtige omvang van de zorguitgaven in Europa. Alleen landen als Groot-Brittannië, Italië, Ierland en Polen geven echt duidelijk minder uit als percentage van het BNP, maar scoren vaak ook lager op de kwaliteit van de zorg.

De vreemde eend in de bijt

Amerika is wereldkampioen zorgkosten maar liefst achttien procent van het BNP gaat eraan op. In Amerika hebben we het dan over een astronomisch bedrag van 3 biljoen dollar per jaar, oftewel 2,6 biljoen euro. Ter vergelijking: in Nederland geven we omgerekend zo’n 95 miljard euro per jaar uit. Het Amerikaanse zorgstelsel is daarmee met ruime afstand het duurste van de wereld, terwijl het in veel opzichten achterblijft bij de kwaliteit die elders – bijvoorbeeld in Nederland – wordt geboden. Niet dat de artsen en ziekenhuizen slecht zijn in de Verenigde Staten, maar anders dan in de meeste andere westerse landen heeft niet iedereen makkelijk toegang tot kwalitatief goede zorg. Sinds president Obama zijn felbevochten ‘Obamacare’ invoerde, is er een minimale basisvoorziening voor mensen die geen dure zorgpremies kunnen ophoesten.

Maar verder is het systeem voornamelijk in handen van particuliere zorginstellingen en verzekeraars, waardoor de betere zorg vooral betaalbaar is voor mensen die het zich kunnen veroorloven. Amerikanen – vooral die aan de rechterzijde van het politieke spectrum – verzetten zich graag tegen overheidsbemoeienis, met als gevolg dat er in de VS geen door de overheid betaalde en gereguleerde zorg is. De Amerikanen zouden hun blik best iets vaker naar de overkant van de oceaan kunnen laten afdwalen, want in alle landen waar de zorg op een kwalitatief hoog niveau staat is wél een soort verplichte basisverzekering voor iedereen van kracht. Dan hebben we het over landen die je moeilijk als socialistische bolwerken kunt beschouwen. Neem een toch redelijk kapitalistisch land als Groot- Brittannië, waar iedere inwoner recht heeft op gratis gezondheidszorg. Je kunt je bijverzekeren voor extra uitgaven, maar in principe hoef je als Brit geen zorgpolis af te sluiten.

Alleen maar duurder

Eigenlijk heeft Nederland nog een van de minst centraal geleide zorgstelsels van Europa; een basisverzekering is verplicht, maar die mag je in principe bij elke verzekeraar afsluiten, net als de vele aanvullende verzekeringen die te verkrijgen zijn. En elke verzekeraar koopt weer zelf de zorg in bij zorgaanbieders. Er is veel te doen over die marktwerking. Zorginstellingen moeten met veel spelers zaken doen en volgens sommigen zijn die hoge zorgkosten zelfs een direct gevolg van de marktwerking, omdat het onnodige behandelingen stimuleert. Gezien het feit dat geen land in Europa meer dan Nederland uitgeeft aan zorg mag je in elk geval wel voorzichtig concluderen dat de concurrentie tussen verzekeraars er niet echt voor heeft gezorgd dat de zorg goedkoper is geworden. En dat is jammer, want de zorg kan elk meevallertje wel gebruiken. Naar verwachting gaan de zorguitgaven met vele BNP procenten stijgen de komende jaren. Door de vergrijzing en de stijgende levensverwachting, bijvoorbeeld. De ouderenzorg is nu al een van de snelst stijgende – en sowieso meest omvangrijke – componenten in de zorgkosten. Het beheersen van die kosten zonder de kwaliteit van de zorg te verlagen gaat een helse toer worden voor toekomstige regeringen. Niet alleen in dit land, maar in de hele westerse wereld.

Tekst: Pieter Kort (1965). Hij is hoofdredacteur van platform IEX.nl