Boekenclubrecensie SPQR

Ik zal maar eerlijk zijn: ik heb S.P.Q.R. van Mary Beard nog lang niet uit. Maar wat een cadeautje! Beard gaat zeker mee op vakantie deze zomer. Vooraf was ik wat kritisch. Je zou denken dat alles wat er over de Romeinen te
vinden is inmiddels hoog en breed beschreven staat in de kilometers publicaties over hun Rijk. Dus als de uitgever op de binnenflap beweert dat ‘deze gezaghebbende geschiedenis een nieuw licht werpt op veel aspecten van
de Romeinse beschaving’, dan poppen de vragen al snel op. Hoeveel eerder onbekende feiten en bronnen zijn er dan nog gevonden de afgelopen jaren? En heeft Beard wel aandacht voor vrouwen of blijft dat op het niveau dooddoener hangen (de vrouw bleef thuis en binnenshuis in het oude Rome)? En ja, dat de klassieke beschavingen de grondslag voor onze instituties hebben gelegd weten we al, maar een pil die de invloed van de Romeinen inhoudelijk tot één van de belangrijke elementen van het boek verheft- dat leek me nogal wat.

Maar jeeminee, dit boek leest vanaf de inleiding als een roman. Mary Beard kán vertellen. Ze voert je linea recta mee richting politieke intriges (lees de eerste halve pagina van hoofdstuk 1 als je twijfelend in de winkel door dit boek bladert, en je wilt méér), brengt met een paar woorden het dagelijks leven van de paupers tot leven, laat je door het veranderende Rome wandelen terwijl het uitgroeit van dorp tot stad die strijdt om de macht met gelijkwaardige buursteden, tot cosmopolitsch centrum van een wereldmacht. Het leven van Cicero keert geregeld terug in S.P.Q.R.- een rijke bron met een nalatenschap van onder meer duizend, vaak zeer persoonlijke, brieven aan en van hem.

De rode draad in deze Romeinse geschiedenis is de onderliggende strijd om burgerschapsrechten. Elke stap daarin is bevochten. Beard laat zien hoe de verhouding tussen volk en heersers zich in een periode van zo’n duizend
jaar ontwikkelde en vertelt smakelijk over de schuivende politieke en maatschappelijke verhoudingen. En dat alleen al maakt S.P.Q.R. leesvoer voor de geschiedenisliefhebber die eerder over Rome heeft gelezen én voor
iemand die wel eens wat anders wil. Ooit gehoord van keizer Caracalla? Hij zorgde er in 212 n.Chr. voor dat elke vrije burger in het Romeinse Rijk volledig burgerschap kreeg. Dus niet alleen de Romeinen zelf, maar óók alle vrije burgers van Schotland tot Syrië en alle andere uithoeken waar de Romeinen op dat moment heersten. Of dit uit pragmatisch eigenbelang was (want: hogere belastingopbrengsten) of om meer visionaire reden, is
onduidelijk, daar zijn tot nu toe geen bronnen over gevonden. En tja, Caracalla… die werd op zijn negenentwinstige door zijn lijfwacht vermoord terwijl hij in de berm zat om zijn behoefte te doen.

Voor Beard is de ontwikkeling van burgerschapsrechten een belangrijke erfenis van de Romeinen. Wij in de eenentwintigste eeuw kunnen ons denken over burgerschapsrechten scherpen in dialoog met de nalatenschap van de Romeinen. Dat is dus méér dan ‘we kunnen veel leren van het verleden’.

Meer dan anderhalve pagina proloog waren niet nodig om mij te overtuigen dat S.P.Q.R. Inderdaad, een frisse kijk op duizend jaar historie, met veel recente ontdekkingen en jazeker, óók aandacht voor vrouwen, armen en middenstand, slaven. Minpuntje is dat het soms puzzelen is wie Beard bedoelt als ze naar iemand verwijst in een alinea waarin meerdere mensen voorkomen. Lijkt me ook een klusje voor haar redacteur. Maar verder: topboek!

Saskia Evertsen