Boekenclubrecensie Clarice Lispector

Benjamin Moser heeft een boeiende, goed leesbare en gedegen biografie geschreven over de voor ons onbekende Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector. Hij geeft een beeld van haar leven, werk en tegelijkertijd van de Braziliaanse geschiedenis weer. Zij leefde van 1920 tot 1977. Hij beschrijft hoe een arm, joods meisje van één jaar, dat geboren werd in Tsjetsjelnik in de Oekraïne, met haar familie de pogroms, de armoe en ontberingen moest ondergaan. Hoe zij en haar familie, vader, moeder en twee oudere zussen, via Roemenië, Moldavië, Boedapest en Praag vertrokken op een vrachtboot vanuit Hamburg naar Brazilië. Hoe haar vader vocht voor de middelen van het bestaan als venter/marskramer in het nieuwe land. Haar moeder, Mania, heeft bij een pogrom, waarin ze verkracht werd, syfilis opgelopen. Zij overleed al in 1930 aan de gevolgen hiervan, omdat er geen penicilline was in die tijd. Haar ouders hebben de drie dochter toch laten studeren. Haar vader, Pedro/Pinkhas, stierf in 1940.

Clarice, het meisje uit de sjtetl van Podolië, ging rechten studeren, omdat ze dorst naar gerechtigheid had. Ze was een oogverblindende, stralende schoonheid. Men noemde haar ook wel de Braziliaanse sfinx. De levensbeschrijving van Clarice geeft weer, dat zij startend vanuit gedwongen migratie, armoede en persoonlijke problemen een groot schrijfster werd.
Het schrijftalent openbaarde zich al op jonge leeftijd. Zij heeft een aantal voor de Braziliaanse literatuur belangrijke romans en verhalen geschreven. Haar debuut met Dicht bij het wilde hart was sensationeel. Critici schreven, dat zij de merkwaardigste literaire persoonlijkheid in onze republiek der letteren was. Zij had de gave, dat ze meerdere dimensies van ons bestaan kon beschouwen.
Haar drie belangrijkste ‘ervaringen’ waren:
“Ik ben geboren om de anderen lief te hebben,
ik ben geboren om te schrijven en
ik ben geboren om mijn kinderen groot te brengen”.
Tussen 1967 en 1977 ging ze ook gewaardeerde columns schrijven in de zaterdageditie van een belangrijke krant, Jornal do Brasil. Deze columns/cronicas waren een mengeling van essays, aforismen, gesprekken, gedachtenstromen, herinneringen en mijmeringen. In 1984 verschenen ze postuum onder de titel De ontdekking van de wereld.

Ze kreeg in 1941 last van depressiviteit. Na haar huwelijk met een Braziliaanse diplomaat kwam ze in Napels, Bern en Amerika terecht.
Haar Amerikaanse vertaler Gregory Rabassa zei van haar, dat hij versteld was, die merkwaardige persoon te ontmoeten, die leek op Marlene Dietrich en schreef als Virginia Woolf.
Haar oudere zus Elisa is door haar aanmoedigingen ook een bekende auteur in Brazilië geworden.
Clarice had een bewogen leven. Er werd haar weinig van tegenslagen onthouden. Ondanks alle misère kwam ze steeds terug met een nieuw en verrassend boek.

Op 11 december 1977 werd Clarice als Chaya bat Pinkhas, Chaya, dochter van Pinkhas, begraven.
Met dit boek heeft Benjamin Moser een goede, leesbare studie gemaakt over een belangrijke schrijfster uit Brazilië, die ons al die tijd onthouden is. Hij geeft een heel uitgebreid tijdsbeeld van de era, waarin Clarice Lispector leefde. Soms gaat hij wel eens te diep in op de Braziliaanse politiek. Puntje van kritiek is verder, dat in het boek geen chronologisch overzicht staat van haar oeuvre en haar leven.

Het is onbegrijpelijk, dat zij tijdens de Zuid-Amerikaanse boom van literatuur met Marquez, Vargas Llosa en Cortazar in de zeventiger jaren niet in Nederland bekend is geworden.
Waarom is er nog niet meer werk van haar in het Nederlands vertaald?
Gelukkig heeft Uitgeverij De Arbeiderspers Privé Domein nu toch een selectie van haar columns uitgebracht. Wie en wat volgt?
Wie van biografieën van schrijvers houdt, treft hierbij een hele interessante aan.

Jacques van den Berg