Perfectie? Onzin!

Als je je kwetsbaar durft op te stellen én accepteert dat je niet perfect kunt zijn, zal de kwaliteit van je leven, relatie en werk significant verbeteren. Dat zegt de Amerikaanse psycholoog, schrijver en spreker Brené Brown. Ze deed onderzoek naar emoties en kwam daardoor zelf op het goede spoor.

Brené Brown (1965) katapulteerde zichzelf naar wereldfaam. Op de ‘toesprakenwebsite’ TED.com was er opeens een all American blonde die een praatje hield met de titel De kracht van kwetsbaarheid. Die toespraak is wereldwijd meer dan tien miljoen keer bekeken. Ze schreef er de bestseller De moed van imperfectie over.

‘Ik ben wie ik ben, that’s it‘

De moed van imperfectie begon met jouw vraag: wat hebben mensen die een ‘bezield leven’ leiden met elkaar gemeen? Wat heeft die vraag bij jouzelf aangezwengeld?
“Voordat ik in 2006 aan dat boek begon, had ik jarenlang emoties als schaamte, kwetsbaarheid en angst bestudeerd. Duizenden mensen geïnterviewd. Veel mensen vertelden dat ze het gevoel hadden dat ze niet goed genoeg waren. Ontoereikend. Maar het omgekeerde kwam ook voor: mensen die, in een wereld waarin we steeds meer moeten presteren, juist wel het gevoel hadden dat ze goed genoeg waren. Die mensen leidden voor mijn gevoel een bezield, geïnspireerd leven. Ze doen wat ze willen, zijn succesvol, creatief, zitten goed in hun vel en hebben gezonde relaties met de mensen om hen heen. Ik ben opnieuw in mijn onderzoek gedoken: wat hebben die mensen gemeen?”

En?
“Ze gebruikten allemaal woorden als eigenwaarde, vertrouwen, liefde, verbondenheid, authenticiteit, rusten, intuïtie en creativiteit. Daartegenover staan mensen die zich geremd voelen, niet zichzelf zijn, proberen aan verwachtingen te voldoen en onzeker zijn; die gebruikten woorden als perfectionisme, onzekerheid, behoefte aan zekerheid, aanpassen, presteren, verwachtingen.”

In je TED-toespraak onthulde je dat je tijdens het onderzoek voor dit boek instortte.
“Ik noem het zelf liever een spiritueel ontwaken. Het was nogal een schok voor me dat ik precies volgens de shit list bleek te leven. Perfectionisme, oordelen, te hard werken, niet mijn creativiteit de vrije loop laten, proberen te voldoen aan verwachtingen van anderen… Ik deed het allemaal.’

Je was een succesvol schrijfster en wetenschapper. Dacht je dat je wel ‘bezield’ leefde?
“Ik wist het niet precies. Het proces begon niet met onvrede bij mezelf, maar puur uit nieuwsgierigheid naar de mensen op wie ik gevoelsmatig jaloers was. Wat hadden zij dat ik niet had? Ik voelde intuïtief wel dat ik ernaast zat, maar had geen idee hoe ver. Pas toen realiseerde ik me dat ik het tegenovergestelde leven leidde. Ik schrok me dood. In die periode, 2006 en 2007, verstopte ik me achter een harnas. Ik was bezig te bewijzen dat ik slim en goed genoeg was. Het was niet bevredigend. Het zorgde voor onzekerheid, want aan een perfect plaatje kun je nooit voldoen. En toen sloeg die burn-out toe.’

‘Nu ik kwetsbaar durf te zijn, heb ik een intiemere relatie met vrienden, mijn kinderen en familie.’

In je vervolgtoespraak voor TED zeg je dat je spijt had dat je die inzinking openbaar maakte. Nog steeds spijt?
“Nu niet meer. Maar ik heb het een paar maanden betreurd… Eigenlijk wel meer dan ‘een paar’. Ik had een kwetsbaarheidkater. Het was eng om mijn eigen verhaal in de praktijk te brengen; to walk the talk. Ik was toch bang dat mensen me gek zouden vinden. Bang voor mijn imago, mijn carrière.”

Je gaf mensen munitie om je te veroordelen?
“Precies. Ik gaf mijn zwakte prijs. En dan ben je bang dat mensen daarop schieten.”

Wat is er veranderd?
“Ik heb ervaren welke vrijheid het me geeft: ik hoef niet meer te doen alsof. Me niet meer te gedragen naar wat anderen van me verwachten. Dit is wie ik ben. Take it or leave it.’

Wat zijn de voordelen?
“Nu ik kwetsbaar durf te zijn, heb ik een intiemere relatie met vrienden, mijn kinderen en familie. Deze instelling is van grote invloed geweest op mijn werk: ik ben productiever, creatiever. Omdat ik minder bang ben. Ik ben nu bezig met de pure boodschap, ik laat mijn intuïtie spreken. De rem is weg.”

In De moed van imperfectie las ik: de sleutel tot een beter leven is je imperfectie accepteren. Waar begin ik?
“Als ex-perfectionist heb ik geleerd dat perfectionisme gaat over schaamte en angst. Je beschermt jezelf, laat zien hoe goed je bent. Maar dat slaat vaak door: goed is niet goed genoeg, nee, het moet perfect zijn, want dan kan niemand je bekritiseren… De wereld ziet veel liever de échte persoon. Om die te kunnen laten zien, moet je accepteren dat je – zoals iedereen – imperfect bent. Het is een proces: van de vraag ‘wat denken andere mensen van mij?’ naar een ander uitgangspunt, namelijk: ‘ik ben goed genoeg’.”

Hoe heb je dat zelf aangepakt?
“Ik begon met mezelf de vraag te stellen: waar ben ik bang voor? Waar bescherm ik mezelf tegen? Perfectionisme is een schild. Een grote last. Je zeult het mee. Het remde mijn creativiteit. Ik dacht: als ik dat schild nou eens afwerp… Houden mensen niet meer van me? Verlies ik mijn werk? Nee.”

Kan deze opstelling – wanneer je die in je professionele leven toepast – als zwakte worden opgevat? Misschien loop je een promotie mis.
“Over de hele wereld zoeken mensen naar innovatie, creativiteit en leiderschap. Ik geloof dat kwetsbaarheid de geboorteplaats is van die eigenschappen. Je kunt dat alleen bereiken als je ophoudt te proberen perfect te zijn. Een goede baas kiest voor de authentieke persoon, daarvan ben ik overtuigd.”

Welke imperfectie vond je zelf moeilijk te accepteren?
“Om hulp vragen. Dat haat ik. Toen ik uit elkaar viel, moest ik toegeven dat ik niet alles zelf kan… Bah. De kinderen van school halen, op tijd naar een meeting, die meeting voorbereiden, mijn werk op tijd inleveren… Het werd te veel. Ik begon met hulp vragen aan mijn man. Daarna aan mijn zussen en vrienden. Ze bleken dat prettig te vinden: de vrouw die alles onder controle had, bleek ook maar een mens. Nu heb ik een echtere relatie met al die mensen. Geen maskers meer.”

Je schrijft: ‘Voor deze verandering was ik een aardiger mens’. Hoe werkt dat?
“Als je me eerder had gevraagd vierduizend koekjes te bakken voor een evenement op de school van de kinderen, had ik gezegd: ‘Tuurlijk!’ En dan stond ik jou te vervloeken en scheldend die koekjes te bakken. Nu zeg ik: ‘Dude, sorry, geen tijd.’ Hetzelfde geldt ook voor werk-dingen zoals tv-interviews en columns. ‘Nee’ zeggen komt minder aardig over, maar het is oprecht. Mensen waarderen die eerlijkheid. Relaties worden echter.”

Hoe verbetert het accepteren van mijn imperfectie mijn leven?
“Vrijheid. Het geeft je de vrijheid het schild af te leggen en die energie beter te gebruiken. Perfectionisme doodt creativiteit. Hoeveel mensen hebben niet geweldige ideeën en plannen die ze niet uitvoeren, omdat het niet perfect lukt? Eeuwig zonde. Maar let op: het is een constant gevecht. Ik voel me nog geregeld angstig en onzeker, en dan komen al die oude reflexen weer terug.”

En als het me niet lukt? Wat gebeurt er dan?
“Dan leid je een leven dat op angst is gebaseerd. De angst om echt gezien te worden.”

Je kwetsbaar opstellen is mede zo eng omdat je de reactie van anderen niet in de hand hebt.
“Cruciaal is dat je je imperfectie toont aan de mensen die het recht verdiend hebben om dat te zien. Als ik een baas of familielid heb die een totale jerk is, geef ik mezelf tegenover hem niet bloot. Je kiest, je selecteert. Kwetsbaarheid moet grenzen hebben. Deel het met mensen die je vertrouwt. Overigens, ik ken een Nederlandse therapeut die zegt: ‘Je moet in Nederland niet je hoofd boven het maaiveld uitsteken.’ Ken je dat?”

Dan hakken ze je hoofd eraf.
Een halve minuut lang komt Brené Brown niet meer bij van het lachen. Dan: “En dan zeggen ze dat wij Texanen hard zijn… Maar serieus: je moet soms ook moedig zijn. Een risico nemen en wél opstaan, maar bij de mensen die je vertrouwt. Niet meteen grenzeloos. Dat is te roekeloos.”

‘Een groot risico voor mensen van middelbare leeftijd is dat je geen nieuwe dingen durft te proberen.’

Welke imperfectie speelt jou nog parten?
“Ik denk nog steeds dat ik alles gedaan kan krijgen wat iedereen van me wil. Ik neem aan omdat ik mensen niet teleur wil stellen.’

Schaamte?
“Ik ben gewapend, maar ik heb er soms nog wel last van. Als ik voor mijn carrière kies, schaam ik me dat ik te weinig aandacht voor mijn gezin heb. En andersom. Ik heb kortgeleden besloten meer tijd aan mijn gezin te besteden. Mijn dochter gaat naar high school, ik wil er voor haar zijn. Maar dat brengt me in conflict: wie ben ik om die prachtige carrièrekansen af te slaan?”

Het gevoel dat je niet goed genoeg bent?
“Dat heb ik nog weinig. Het speelt op als ik iets probeer wat ik niet ken of nooit eerder gedaan heb. Want: dan maak je beginnersfouten. En dat is ongemakkelijk. Dat kunnen simpele dingen zijn. Fotograferen met een nieuwe lens. Een reis naar een onbekende stad… Van alles. Een groot risico voor mensen van middelbare leeftijd is dat je geen nieuwe dingen durft te proberen. Je wilt wel dingen ontdekken, maar doet het niet. Bang voor klunzigheid. Daarom, met nadruk: laat het maar gewoon toe, accepteer dat je nieuw en onzeker bent. Het is het waard.”

Moet je dat gevoel dan onderdrukken?
“Er dwars doorheen duwen. Do it anyway. De mensen die van je houden, zullen dat niet veranderen. Van mensen die je erom veroordelen, moet je je niets aantrekken.”

Komt er ooit een dag waarop iedereen simpelweg tevreden met zichzelf is?
“Nee. Daarvoor is er veel te veel angst en onzekerheid. Maar twee keer zoveel als vandaag? Zeker. Hopelijk heb ik daar dan een kleine bijdrage aan geleverd.”

Bron: Dit is wie ik ben. Take it or leave it door Machiel Rebergen in Zin 11 (2013). Beeld: Andre Ascher, F. Sanchez. Het artikel vind je ook terug (met nog veel meer hoogtepunten uit tien jaar Zin) in het Zin-boek: de beste jaren komen nu!.