Boekenclubrecensie Het laatste schilderij van Sara de Vos

In 1637 schildert Sara de Vos een landschap uit verdriet om haar overleden dochter. In 1957 duikt dit unieke schilderij op in New York, alwaar Ellie Shipley als Australische studente kunstgeschiedenis een kopie maakt van het schilderij zodat het origineel kan worden gestolen van de toenmalige eigenaar, Marty de Groot. Zowel het verhaal over Sara en haar man, die beide schilder zijn in het Amsterdam van begin 17e eeuw, als het verhaal over Elly en Marty pakt je meteen. Van het menselijk hart naar de vele gezichten van de kunst, het boek sleept je mee in een heerlijke levendige vertelling en ik was bijna geneigd om het bewuste schilderij te gaan googelen maar de achterflap vermeldt dat er geen werk bewaard gebleven is van Sara de Vos. Sterker nog! Sara de Vos is een fictief persoon, gebaseerd op twee bekende vrouwelijke schilders uit de zeventiende eeuw. En neem het verhaal in het verhaal over de Russische hond in de ruimte, ik wist het niet meer maar het is interessant genoeg om ook even te zoeken en lezen.

Het boek
Het boek laat zich de ene keer lezen als het drinken van een glas goede wijn, laat de woorden langzaam rollen en lees niet te snel  En de andere keer als naar het wandelen in tijden van weleer. Een minpuntje zijn bepaalde zinssneden die je uit het verhaal halen, bijvoorbeeld met een zin als; ‘Was het flirten of niet meer dan dierlijke vlekkerigheid van de iepen’ – blz. 56 – Tja, slechts de golven zullen zeggen, wat mij betreft. Maar meeslepend is het boek hoe dan ook, alsof je zelf degene bent die in het laatste schilderij van Sara de Vos opgaat en verdwijnt. Alle passages over de schilderkunst nemen je mee in de wereld van mooie en ongrijpbare doeken.

Tijdsgeest
Kunst en smaak zijn iets persoonlijks, zo blijkt ook in deze roman. En kunst kan, als je je er voor open stelt, je hart raken. Kunst is van alle tijden en zo ook het feit dat mensen en werelden geregeerd kunnen worden door geld en intriges (zo is in de jaren ‘ 50 in New York kunst is verworden tot materieel bezit om over te pochen in plaats van ervan te genieten en het te delen) als door schoonheid.

De gouden eeuw
Het boek houdt het midden tussen een spannend boek en een (geschiedenis)roman met als thema ‘Kijken en zien’. Het boek is ook een eerbetoon aan de vrouwen in de gouden eeuw, vrouwen die geen stem, gezicht of naam mochten hebben. Een dominerende rol in de Nederlandse Kunstgeschiedenis was in die tijd nog niet weggelegd voor vrouwen. Zo mochten vrouwen ook niet zelf hun onderwerp kiezen en al helemaal niet hun eigen werk signeren.

Over Sara
Sara staat er na de vlucht van haar de man, die op de vlucht is voor justitie en schuldeisers, alleen voor maar wordt dankzij haar nimmer opgevende aard als eerste vrouw toegelaten tot het Gilde van St Lucas (en dit gilde kent niet de minste leden, met leden als Rembrandt, Vermeer, en Frans Hals).

Tijdlijnen
Het switchen van de tijd vond ik persoonlijk afleiden maar dan ineens komen aan het eind van het verhaal heel verrassend alle tijdslijnen bij elkaar in een treffende weergave van het leven in Heemstede in de winter van 1649 en de zomer in het jaar 2000. Mooier is waarschijnlijk nooit tevoren beschreven hoe de drijfveren van mensen heel basaal neerkomen op een kracht, de stuwende kracht van de liefde. En de verhaallijnen lopen hier nu vloeiend in elkaar over, zo zeer zelfs dat je bijna tegen de hoofdpersoon zou willen zeggen; “Kijk daar, zie je haar dan niet? Daar loopt Sara/Ellie! Ze loopt vlak achter je!”

En zo eindigt het prachtige boek ‘ Het laatste schilderij van Sara de Vos’ met de boodschap dat de persoon die ons iets te vertellen heeft, degene is die voor je staat. Maar je moet het wel willen en kunnen zien. En dat doe je met een oog voor liefde, liefde voor de kunst, de natuur en voor mensen.

En zolang er liefde is… is er hoop, is er kunst.

Anja Kool