Boekenclubrecensie: Op een zondagochtend van Alice Zeniter

Met veel plezier heb ik ‘Op een zondagochtend’, een prachtig boek van Alice Zeniter, gelezen. En wat een toeval dat ik juist dit boek mag recenseren voor Zin. Dit voorjaar ben ik vijf dagen in Boedapest geweest, dus veel van de genoemde gebouwen en plekken herkende ik. Dat maakt het verhaal heel vertrouwd.

De schrijfster heeft in haar roman de grote geschiedenis van Hongarije en de kleine geschiedenis van een familie prachtig verbonden. Terwijl ze het verhaal vertelt van de familie Mándy, verneem je meteen veel over Hongarije en de gebeurtenissen in en na de oorlog. Automatisch krijg je daardoor meer begrip voor het land en zijn bewoners. Bijvoorbeeld als Imre aan zijn vrouw uitlegt dat ‘het geen zin heeft om verontwaardigd te zijn over de lijdzaamheid van Hongarije. Het land zou niet nog een keer een ander regime krijgen. De mensen waren tevreden met de democratie, ook al deugde die niet’.

Het perspectief van het verhaal ligt bij Imre Mándy, vanaf zijn jonge jaren, gedurende zijn jeugd en tijdens zijn jong volwassenheid. De familie woont in een houten woning bij het station. Vroeger is het een mooie plek geweest, waar betovergrootvader Mándy het huis gebouwd had en waarop hij trots de naam van de familie boven de deur aangebracht heeft. De betovergrootvader heette ook Imre. Alle zonen van de familie werden Imre genoemd, behalve de vader van de hoofdpersoon, die heet Pál. Imre komt er later achter dat zijn vader de zoon van een Russische soldaat is, geboren na de verkrachting van zijn oma Sara. Zijn opa is daarna nooit meer gelukkig geweest en hij was niet in staat van de zoon van Sara te houden. Pál mocht daarom niet de familie-voornaam krijgen.

Feitelijk zijn alle mensen die in het huisje bij het spoor wonen ongelukkig en niet in staat om met de veranderingen van de geschiedenis mee te gaan. Pál hangt tot haar dood aan de rokken van zijn moeder. Sara pleegt zelfmoord als ze 35 jaar oud is. De zussen van Pál hebben een hekel aan hem en gaan vroeg het huis uit. Later gaan ze zelfs in Brazilië wonen. Daardoor zijn ze aan een slecht levenslot ontkomen, aldus een van de zussen.

Imre voelt het als zijn opdracht zijn familie te beschermen voor de grote transformator die de Spoorwegmaatschappij in hun tuin heeft gezet. Hij houdt het ding als hij klein is de hele dag in de gaten. Hij trekt veel op met zijn zus Agnès. Als deze op zichzelf gaat wonen, bezoekt hij haar op haar kamer, samen met zijn vriendje Zsolt, die heimelijk verliefd op haar is. Agnès heeft een minnaar, een Franse leraar. Als deze haar verlaat wanneer ze een kind van hem verwacht, laat ze zich aborteren. Daarna is ze zo verdrietig, dat ze niet meer in staat is om gewoon verder te leven. Imre haalt haar daarom terug naar het huisje bij het spoor.

Imre en Zsolt droomden altijd van Californische meisjes. Die stonden voor vrijheid en vooruitgang. Na het vertrek van Zsolt komt hij op het eiland in de Donau een meisje tegen. Het blijkt geen Callifornische maar een Duitse te zijn die op zoek is naar het authentieke leven. Daarom blijft ze bij Imre, en trekt ze bij hem in, in het huisje bij het spoor. Ze krijgen samen een prachtige dochter.

Grootvader Imre, die een lam been heeft en sinds de dood van Sara zeer verbitterd is, krijgt een herseninfarct. Hij kan niet meer praten en zijn been wordt geamputeerd. Tijdens zijn verblijf in het ziekenhuis, schrijft hij in een hele lange brief waarom hij eigenlijk zo kwaad is geweest zijn hele leven. Hij is feitelijk kwaad op zichzelf, omdat hij misschien wel medeschuldig is aan de dood van zigeuners en Joden tijdens de oorlog. Als marechaussee heeft hij aangegeven wie echte Hongaren waren en een verblijfvergunning kregen. Daarna zijn de andere mensen gedood door ze het ijs van de Donau op te jagen, zonder schoenen. Als ze niet snel genoeg door het ijs zakten, werden ze door de militairen doodgeschoten. (Ik heb de plaats bezocht aan de Donau waar men ter nagedachtenis hun schoenen heeft neergezet. Heel luguber. Ik vroeg me wel af waarom er geen monument geplaatst is, en waarom je er zo moeilijk bij kon komen….)
Imre verstopt de brief in het huisje van de transformator.

Na zeven jaar is de droom van Kerstin over. Ze keert met dochtertje Greta terug naar Duitsland. Imre begrijpt haar wel, het was geen leven voor haar en Greta. Hij had hen niets te bieden. Maar hij is daardoor heel verdrietig. Het leven heeft voor Imre geen zin meer. Het lukt Imre niet zich in de Donau te verdrinken. Van het geld dat Kerstin hem gestuurd heeft, koopt hij uiteindelijk voor zijn familie een zomerhuisje aan het meer. Dat wordt het hoofdverblijf van Pál, Agnès en Imre als het huis bij het station verbrandt bij de ontploffing van de transformator van de spoorwegmaatschappij. Het geheim van opa is dan veilig.

Alice Zeniter weet in prachtige kleine zinnen een hele wereld te scheppen, en een hele geschiedenis.

Thea de Rooij