Ook dieren hebben een agenda

Etholoog Frans van der Helm schreef eerder boeken over diergedrag, wij spreken hem over zijn nieuwste.

Hebben dieren echt toekomstplannen?

“Het boek start ik ook met die vraag. Het gaat om een zoektocht. Maar om het antwoord maar meteen te verraden … jazeker. Soms is vooral de evolutie slim geweest, met mooie programma’s voor gedrag waar een dier zelf niet zo bewust mee bezig hoeft te zijn. Maar verrassend vaak kijken allerlei dieren, van octopussen tot luipaarden, of van kraaien tot gorilla’s ook heel persoonlijk zelf knap vooruit.”

Kun je een voorbeeld geven?

“Gaaien en andere vogels zijn soms al in de weer met hun ontbijt van morgen. Katten kijken graag stiekem af hoe anderen de zaken aanpakken, om het pas veel later zelf zo te proberen. En orkamoeders kunnen eindeloos bezig zijn hun jong de kneepjes van het orka-vak te leren, met gericht onderwijs – meestal geduldig maar bij tegenvallende prestaties soms bozig . Ze hebben daarbij echt een doel voor ogen. Dat is allemaal heel anders dan het beeld dat we altijd hebben: dat dieren puur in het hier en nu leven. Nee, ze hebben fantastische geheugens en denken vooruit.”

Wat kunnen mensen, leren van de dierenwereld?

“Nou, allereerst kunnen we leren anders over dieren te denken. Zelfs vissen gedragen zich veel voorspellender dan we altijd dachten. Al die verschillende geesten hebben natuurlijk ook geestelijk voedsel nodig als we ze in gevangenschap houden. Verveling en frustratie zijn levensgevaarlijk voor welzijn. Zelfs koeien houden ervan puzzels op te lossen en te leren snappen hoe dingen werken. Zo hoort het bijvoorbeeld al helemaal een dagtaak te zijn om een olifant afwisselend bezig en daarmee tevreden te houden.”

En in het wild?

“Dieren die graag vooruitkijken om te weten waar ze aan toe zijn worden een beetje gek van ons, zoals wij steeds meer vertrouwde leefgebieden ondergraven en verstoren. Neem diezelfde olifant in het wild – die kijkt vèr vooruit, en plant zelfs maandenlange tochten. Dan moeten die verre bestemmingen – een veilige drinkplaats, een mooi tijdelijk voedselgebied – wel blíjven. De kennis daarvan ook. Slacht niet alle oudere dieren af, de jeugd weet dan niet waar ze aan toe is. Dat geldt voor veel meer dieren. Natuurbescherming gaat zo ook om welzijn. En wat we over onszelf leren – pardon, de oorspronkelijke vraag? Dat we weer eens niet uniek zijn. Zelfs niet als mentale tijdreizigers. Grappig daarbij vind ik zelf dat de gestresste mens nu zo bezig is met ‘mindfulness’, met de bijklank: terug naar de natuurlijke rust, wees in het moment. Maar kijk, dieren kijken graag terug en vooruit, op een andere manier juist heel ‘mindful’ …”

Winnen?

Wij hebben drie exemplaren van het boek van Frans van der Helm, Dieren met toekomstplannen (€ 19,95,Amsterdam University Press) klaarliggen. Vul het winformulier in om kans te maken.