Je geheugen, de allersluwste leugenaar

Hij herinnerde het zich heel precies, twee bombardementen op Londen, die hij zelf had meegemaakt. In het ene geval viel de bom in de tuin van de buren en ging gelukkig niet af. De tweede bom ontplofte later wél. Zijn broers probeerden het vuur met water te blussen, wat niet lukte. De onlangs overleden Engelse neuroloog en schrijver Oliver Sacks beschrijft in zijn boek Oom Wolfraam en mijn chemische jeugd deze twee incidenten uit zijn jeugd. Hij was toen 7.

Verhalen

Veel later sprak hij met zijn vijf jaar oudere broer over deze gebeurtenissen. Zijn broer zei dat Oliver zich die tweede keer helemaal niet kon herinneren, omdat ze toen op kostschool zaten, ergens op het Engelse platteland. Toch zou Oliver met de hand op de bijbel gezworen hebben dat hij er wél bij geweest was, maar wat hij zich in feite herinnerde waren de verhalen van andere gezinsleden, die hij zo vaak gehoord had dat het voor hem voelde als een eigen herinnering.

Nog niet rijp

De Groningse psycholoog Douwe Draaisma, die boeken schreef over geheugen, vergeten en herinneringen, beschrijft ook zo’n onbetrouwbare herinnering in zijn boek Als mijn geheugen me niet bedriegt. Toen hij een jaar of 5 was, zat hij net op de overgang tussen de kleuterschool en de basisschool. Zijn kleuterjuf zei tegen Douwes moeder dat ze hem graag nog een jaartje bij zich wilde houden. Helemaal verguld vertelde Draaisma jarenlang dat die juf zo veel van hem hield, dat ze hem niet kwijt wilde. Pas veel later besefte hij dat ze daarmee eigenlijk bedoelde dat hij nog niet rijp was voor ‘de grote school’.

Filmbeelden

Nog een persoonlijke herinnering, van hersendeskundige Dick Swaab: glashelder wist hij te vertellen hoe hij vanaf het balkon van zijn huis, op de arm van z’n moeder zat. Toen hij een colonne militairen in jeeps over de Amsterdamse Apollolaan zag rijden. De stoet stopte bij het monument en uit een van de jeeps stapte een soldaat. Op zijn gedetailleerde beschrijving zei Swaabs vader dat zijn zoon zich dat niet kon herinneren, omdat het om een bezoek van generaal Eisenhower ging, toen Dick nog niet eens 1 was. “Heb ik er later filmbeelden van gezien?” vraagt Dick Swaab zich nu af. Deze herinneringen zijn dus onbetrouwbaar, maar volstrekt onschuldig.

Onschuldig

Wel heel ernstig waren de consequenties van onbetrouwbare geheugens in de Verenigde Staten, waar minimaal 337 mensen ten onrechte – gemiddeld veertien jaar – in de gevangenis hebben gezeten. Hun veroordelingen waren gebaseerd op getuigenissen (en dus herinneringen) van politiemensen en getuigen. Dit bleek uit onderzoek van het zogeheten Innocence Project, een organisatie die tot doel heeft onschuldige mensen vrij te pleiten door alsnog DNA-tests af te nemen. Deze 337 mensen zijn allemaal in vrijheid gesteld, maar hadden inmiddels wel een belangrijk deel van hun leven volstrekt onschuldig in de gevangenis doorgebracht.

Lees het volledige stuk in Zin 6, deze is onder andere hier te koop.