Durf te hopen

Het is de meest ongrijpbare emotie die we kennen maar ook ons leven lang koesteren. Hoop. Wat is dat precies? En wáár hopen we op, wat kopen we ervoor? Kunnen we zonder of is hoop echt een eerste levensbehoefte?

Altijd en overal

Hoeveel hoop je op een dag? Wie even stilstaat bij deze merkwaardige vraag zal verbaasd zijn over het grote aantal zaken waarbij we in meer of mindere mate hoop koesteren. De hele dag door. We hopen dat onze familie dit jaar met kerst na jaren weer samen zal zijn, dat er sneeuw ligt op de pistes in Tirol. En we wachten nog steeds op een telefoontje van diegene die al zolang niets van zich heeft laten horen. Voor de ongeneeslijk zieke buurman hopen we stiekem op een wonder. ’s Avonds bij het journaal wensen we honger, oorlogen en racisme de wereld uit. Kan het nieuwe kabinet iets betekenen voor leraren en ouderenzorg? (Daar hebben we in maart toch onze stem door laten bepalen.) En alsjeblieft, mogen de natuurrampen wat minder? Hoop is er, als je er even over nadenkt, altijd. En overal.

Het Obama-effect

Loop die, ongetwijfeld lange, ‘hooplijst’ in je hoofd – of nog beter, op papier – eens af. Zit er verschil in wat je zoal hoopt? Het beantwoorden van deze vraag wordt eenvoudiger als je weet wat hoop is. In het boek Hoop, dat de directeur van innovatiebureau Freedomlab Roland van der Vorst schreef, passeren heel wat definities de revue.

Hopen is dromen

Allereerst: ‘hoop is een van de weinige emoties waarvan je blij wordt vóór je een concrete reden hebt blij te zijn’. En warempel, deze ‘uitgestelde emotie’ of ‘voorpret’ zet zelfs de dopaminefabriek aan. Terwijl er nog niets concreets is gebeurd of ingelost, krijg je al een shot gelukshormoon toegediend. Van der Toorn noemt dopamine in dit verband daarom frivool ‘hopamine’. Het maakt hoop tot een uitzonderlijke emotie. Alleen al de hoop dat de hele familie aan de kerstdis zal zitten veroorzaakt positieve vibes. Je wordt al gelukkig bij het vooruitzicht. Met de verbetering van de zorg is het net zo: je ziet waar de mogelijkheden liggen en daar zet je op in. Hopen is dromen is overal op van toepassing. Het beroemdste zinnetje over hoop zegt het zelfs letterlijk: I have a dream. De woorden, in 1963 uitgesproken door Martin Luther King tijdens een mars voor gelijke burgerrechten voor Afro-Amerikanen, hadden nogal een impact.

Prestatiehoop gever

Roland van der Vorst schreef zijn boek over hoop in 2009, het jaar dat Barack Obama president van de Verenigde Staten werd. Zelden straalde een leider van het machtigste land ter wereld zoveel hoop uit als hij. “Obama was een uitzonderlijke hoopgever, een typische prestatiehoop gever: een held op wie mensen hun hoop projecteren. Vijftig jaar geleden was de wereld klein en waren de verhalen groot. Nu is het precies andersom: de wereld is groot – alle wereldproblemen verschijnen op onze telefoon – en de verhalen zijn klein.

Diepste levensvragen

Obama was uitzonderlijk omdat hij deed geloven in grote verhalen: over klimaat, vrede en verdraagzaamheid.” De ultieme prestatiehoopgevers zijn religie en spiritualiteit, waarbij de hoopvolle lange- termijnverwachting zelfs het aardse leven ontstijgt. Geloof biedt antwoorden op een paar van de diepste levensvragen en maakt spirituele mensen doorgaans optimistischer in hun oordeel over levensgebeurtenissen. In feite doet religie nog een extra schep bovenop de standaard hoop. De Braziliaanse theoloog/ filosoof Reubem Alves vat het zo samen: “Wie hoopt, hoort de melodie van de toekomst. Wie gelooft, danst erop.” Geloof is zo doordrenkt van hoop dat andersom ook geldt: wie niet hoopt, zal lastig tot een geloof bekeren.

Vervlogen hoop

Maar toch. Vijf jaar na I have a dream, het was 1968, spatte de droom van Martin Luther King op een wrede manier uiteen: hij werd doodgeschoten. Kings dood maakte twee reacties los. Sommige mensen raakten zo van slag dat ze zijn droom als vervlogen beschouwden met wanhoop tot gevolg. Maar er waren ook genoeg mensen die de moed níet opgaven en het werk van King onvermoeibaar voortzetten. Min of meer hetzelfde gebeurde bij de verkiezing van Donald Trump, vorig jaar. Wat komt er nu nog terecht van de ronkende Yes we can-belofte van Obama? Klimaatverandering en oorlogen: met Trump lijkt de grote hoop op verbetering verdwenen. Dichter bij huis: hoe reageer je op de aanslagen in Barcelona, Manchester, Parijs en Londen? Zakt de moed je in de schoenen of houdt je hoop dat het weer een keer goedkomt?