Mag het ietsje meer zijn?

Vergissen is menselijk, zelfs als het om miljarden gaat. En dan is de Noord-Zuidlijn niet eens het slechtst ingeschatte megaproject.

Leuk om te bedenken als u de komende tijd in de gelegenheid bent om in de gloednieuwe Amsterdamse Noord-Zuidlijn te stappen: iedere seconde van de vijftien minuten durende rit van Noord naar Zuid schiet er voor 175.000 euro aan kostenoverschrijding aan uw raampje voorbij. In totaal kostte het hoofdpijndossier voor een hele generatie van wethouders uiteindelijk 1,6 miljard euro meer dan de ooit begrote 1,5 miljard. Een behoorlijk rekenfoutje op een traject van nog geen tien kilometer.

En dan is de Noord-Zuidlijn niet eens het meest dramatisch verkeerd ingeschatte megaproject ooit. In het buitenland zijn ze er nog iets beter in. De Kanaaltunnel kostte tweeënhalf keer zoveel als begroot. De Olympische spelen van Londen meer dan drie keer zoveel en die van Sochi zelfs ruim vier keer zoveel. Zelfs de zuinige Schotten betaalden begin deze eeuw meer dan tien keer meer dan de bedoeling was voor een gloednieuw parlementsgebouw in Edinburgh.

Nooit goedkoper

Om eerlijk te zijn: bij bijna alle grote infrastructurele en prestigeprojecten, waar ook ter wereld, gaat dit mis. Dat een project goedkoper uitvalt dan gepland, gebeurt bijna nooit. In 2015 rekende Rijkswaterstaat zich heel even rijk toen een consortium van bouwers maar liefst 100 miljoen euro lager offreerde dan de concurrent voor de aanleg van de grootste zeesluis ter wereld, in IJmuiden.

Inmiddels hebben die bouwers samen al 200 miljoen euro aan extra kosten moeten afboeken en heeft het project jaren vertraging opgelopen. Er is inmiddels een kleine tak van wetenschap ontstaan rond de vraag hoe het toch kan dat het nooit eens lukt om dit soort dingen een beetje realistisch in te schatten. Het gebeurt namelijk niet alleen bij grote infrastructuurprojecten, ook grote IT-operaties lopen om de haverklap volledig uit de hand en kosten tientallen miljoenen extra.

Wishful thinking

Niet eens rekenkunst, maar vooral psychologie speelt een grote rol bij deze miskleunen. Wishful thinking, om precies te zijn. De initiatiefnemers zijn enthousiast en hebben de neiging om de kans op tegenvallers tijdens de bouw veel te laag in te schatten. Als er moet worden aanbesteed is de druk om zo’n prestigeproject binnen te slepen bovendien zo hoog dat de post ‘onvoorzien’ vaak als eerste sneuvelt. Daarbij is de complexiteit van dit soort megaprojecten vaak zo groot dat het zelfs voor teams van specialisten ondoenlijk is om vooraf in te schatten hoe en waar er complicaties gaan optreden.

Te laat

En als die complicaties optreden is het project al ruimschoots onderweg; wie durft er dan nog de stekker uit te trekken? Dat kun je allemaal ondervangen door alles simpelweg twee keer duurder te begroten dan je dacht en zo te hopen dat je alle ellende voor bent. Risico is dan wel dat een overheid of gemeenteraad er bij voorbaat een stokje voor steekt. De wereld was op die manier wel verstoken gebleven van wat spectaculaire eyecatchers. New York had zo waarschijnlijk nooit een Empire State Building gehad (dat net als de Noord-Zuidlijn twee keer zo duur uitviel als gepland) en in Sydney was zeker weten nooit het iconische Opera House verrezen; dat werd in 1973 tien jaar later opgeleverd dan de bedoeling was (de Noord-Zuidlijn liep minder vertraging op) en kostte uiteindelijk vijftien (!) keer zoveel als begroot. Het staat er toch maar mooi.

Door: Pieter Kort (1965), hoofdredacteur van platform IEX.nl

Meer geldnieuws lezen? Dat kan in Zin 10 en deze is onder andere hier te koop.