We stuurden onze kinderen de wereld over en nu balen we dat ze daar blijven

Ouders zitten met de gebakken peren: hun kind is en blijft ver weg

Zin 3 januari 2019

Voor onze kinderen is de wereld een strijdtoneel. Maar meer en meer óók hun studie-, werk-, vakantie- en liefdestoneel. En wij? Wij zijn veel minder kosmopolitisch. We blijven achter als hun kind vertrekt. En dat is niet makkelijk.

Verscheurd

“Toen mijn zoon twaalf jaar geleden op zijn 21ste naar Japan emigreerde, voelde ik me verscheurd. Ik realiseerde me dat mijn leven als moeder vanaf dat moment zou bestaan uit steeds opnieuw afscheid nemen.” Monique Nelen (1958) is moeder en oma op afstand. Net als de ouders van de duizenden andere 18- tot 30-jarigen die Nederland voorgoed verlaten. In 2016 waren dat er 15.000, zo’n 2000 meer dan tien jaar daarvoor. En dan hebben we het nog niet over al die kinderen die een poosje weggaan. Om elders te werken, een wereldreis te maken of om in het buitenland te studeren. Ook dat neemt de laatste jaren toe. “In 2015 zaten er zo’n 28.000 studenten in het buitenland. Twee keer zoveel als in 2007,” zegt Mark Vlek de Coningh van Nuffic, de organisatie die al deze trends registreert. Jeroen Beks begeleidt met zijn bedrijf Globaljobbing ook steeds meer twintigers naar werk bij Europese klantcontactcentra. Voor de groeiende groep scholieren die na hun eindexamen gaat backpacken, begint het internationale leven al meteen na de middelbare school. Een buitenlandervaring hoort bij hun ontwikkeling en is goed voor hun carrière, vinden al deze globetrotters.

Hun geluk, onze ambitie

We hebben het aan onszelf te danken dat onze millennials zo zelfverzekerd de wereldgrenzen opzoeken. Waren wij het niet die het zo belangrijk vonden dat ze zichzelf als individu konden ontplooien? Dat ze hun talenten konden ontwikkelen, hun hart moesten volgen en voor zichzelf moesten kiezen? De opvoeding, de gezinscultuur, het onderwijssysteem: alles was daarop gericht. Hun geluk was onze ambitie. Ondertussen globaliseerde de wereld. “Zeker die van de jeugd,” zegt Yvonne van Sark. Zij kan het weten, als jongerenexpert en adviseur bij jongerenonderzoeks- en communicatiebureau Youngworks: “De jeugd maakt deel uit van internationale communities. Rond een bepaalde muziekstroming of in een game als World of warcraft. Doordat vliegen steeds goedkoper wordt, kunnen ze voor een prikkie naar de andere kant van de planeet. Ze maken over de hele wereld vrienden.” Overigens is die mondiale interesse nou ook weer niet zó werelds: ze voelen zich vooral verbonden met de Anglo- Amerikaanse cultuur. Maar toch. Jongeren zijn kosmopolitisch ingesteld, concludeerde TNS NIPO al in 2007.

Ouderlijke muizenissen

Daar zitten ouders als Monique, Stella Reydon (1959), Annemiek de Witte (1950), Peter Jansen (1951) en Regien Bloch (1957) dan maar mooi mee. Hun kinderen hebben allemaal gereisd; drie zijn blijven plakken in een ander werelddeel; de rest reist nog rond en kiest uiteindelijk misschien ook voor een ander land. Ze zijn allemaal trots op hun avontuurlijke nageslacht maar als dat het douanepoortje doorgaat, houdt bijna geen enkele ouder het droog. Beelden uit de tv-serie Break free over jonge mensen die op avontuur gaan in het buitenland, maar daarbij op tragische wijze om het leven komen, spelen onwillekeurig door hun hoofd. Of Natalee Holloway: “Mijn dochters stuurden foto’s van hun nieuwe Zuid- Amerikaanse vrienden. Eentje leek sprekend op Joran van der Sloot.” Het stelde vader Peter niet echt gerust. Onbetrouwbare vliegmaatschappijen, krakkemikkige veerboten, enge ziektes, natuurrampen: voor sommigen ontvouwen zich complete doemscenario’s. Gelukkig blijkt het wereldwijde web inderdaad wereldwijd en kan er naar hartenlust geskypet, gefacetimed of gewhatsappt worden. Gesprekjes met een happy, relaxt kind doen ouderlijke muizenissen meestal snel vervliegen. In elk geval tijdelijk.

In de steek gelaten

Emigreren is echter wel even andere koek dan een rugzaktocht door Zuidoost-Azië. In haar verdriet over het Japanse avontuur van haar zoon zocht Monique Nelen op internet naar lotgenoten. “Ik vond allemaal sites voor emigranten maar niks voor achterblijvers. Dus maakte ik die zelf maar. Op Kidsoverzee.com en Ikblijfachter.nl kwamen al snel reacties van andere verlaten ouders. Het is fijn om te weten dat je niet alleen bent met je verdriet, schrijft Hilda. Volgens Monique maken achterblijvers een rouwproces door. “Ze voelen zich in de steek gelaten, boos en gefrustreerd omdat ze er niks aan kunnen doen. Vaak worden die gevoelens niet erkend of begrepen. Met opmerkingen als ‘Hij leeft toch nog?’, ‘Ach, iedereen emigreert’ of de dooddoener ‘Je kunt toch skypen?’ wordt het gemis gebagatelliseerd. Maar er is niets vergelijkbaar met lijfelijk contact!” Iers onderzoek toont aan dat moeders van emigranten mentaal een flinke klap oplopen. Het doet ze meer pijn dan wanneer hun zoon of dochter bijvoorbeeld werkeloos wordt of gaat scheiden. Helemaal als álle kinderen vertrekken. Vaders reageren er in het algemeen minder heftig op.

Altijd dat schermpje ertussen

Stella, Peter, Regien en Annemiek hebben ook af en toe hun moeilijke momenten. Maar zien hoe gelukkig hun overzeese kind is en hoezeer die daar op zijn plek is, maakt veel goed. “Hij floreert daar. Je ziet hem genieten,” zegt Stella over zoon Ruben in Colombia. Bovendien: het is nu eenmaal zo. Je moet ermee dealen, of je nu wilt of niet. Voordelen heeft het niet echt voor ouders, vindt Peter. “Eigenlijk alleen maar nadelen.” Vooral dat je ze niet even kunt knuffelen of vasthouden, vinden de ouders naar. “Samen winkelen of een taartje eten zit er ook niet in,” vult Regien aan. “Die kleine dingen mis ik.” Voor Annemiek hoeft Kerstmis eigenlijk niet meer. Juist op die familiefeesten is het gemis extra pijnlijk. Monique merkt dat zij en haar zoon in die twaalf jaar toch een beetje van elkaar vervreemd zijn geraakt. Het contact wordt wat oppervlakkiger, afstandelijker. “Er zit nou eenmaal altijd een schermpje tussen.” Tineke Fokkema, onderzoeker bij het NIDI en bijzonder hoogleraar Ageing, Families and Migration aan de Erasmus Universiteit, ziet dat ook terug bij de ouderen uit haar onderzoeken die in een ander land wonen dan hun kinderen. In dat soort ‘transnationale’ families vervaagt het contact en de onderlinge ondersteuning. Via Skype zeg je toch niet alles; je wilt elkaar niet met al te zware thema’s opzadelen. “Afstand doet er toe,” aldus Tineke.

Steeds iets minder verscheurd

Toch geldt dat niet altijd. Annemiek ervaart juist de tijd die ze wél met haar dochter Sofie doorbrengt als extra intens. “Het is alles of niets. Met die overgangen heb ik moeite.” Annemiek mist vooral haar kleinzoons van 5 en 3. Vind je thuis opeens een verdwaald speeltje. “Als ze net weg zijn, missen ze mij ook. Willen ze naar me toe. Dan breekt mijn hart. Maar op een gegeven moment vervaag ik weer.” Het is jammer dat ze hun ontwikkeling niet van dichtbij meemaakt. Er gebeurt zoveel in hun levens waar je niet bij bent. Toch voelen zij en Monique zich wel echt oma. Volgens Tineke is het mogelijk dat je uit elkaar groeit omdat de kleinkinderen de gewoonten, normen en waarden van hun nieuwe land aannemen. Om toch in contact te blijven vliegen grootmoeders de wereld over. Flying grandmothers worden ze genoemd. Net als Annemiek zorgen ze ervoor dat ze er bijvoorbeeld zijn rond de geboorte van hun kleinkinderen. Om te kramen en te steunen. Mee-emigreren is geen goed idee. Tineke: “Grootouders worden dan afhankelijk van hun kinderen. Ze komen in hun wereld terecht. Ouderen kunnen zich niet meer zo snel aanpassen.” Investeren in qualitytime op de momenten dat je elkaar wel ziet, is slimmer. Als oudgedienden weten Monique en Annemiek dat je op den duur went aan (groot)moederschap op afstand. Annemiek heeft het in haar leven ‘geïntegreerd’. Monique hoopte aanvankelijk nog dat Dave terug zou komen; nu weet ze dat hij hier niet meer zou aarden. Steeds opnieuw afscheid nemen wordt een onderdeel van je leven. Het verscheurt je steeds iets minder. En wie weet lost het probleem zich vanzelf wel op. “Naar het buitenland?!” schamperde de 17-jarige zoon van Yvonne: “Dat is zó banaal. Dat doet iederéén al.”