Ze vergeten er één

Erik Jan Harmens (1970), schrijver en dichter, legt iedere Zin uit waarom gedichten gelukkig maken – of tot nadenken stemmen.

ZE VERGETEN ER EEN

Ze maken doden, buigen zich over hen
en doden ze opnieuw

‘ze zijn al dood,’ zeg ik,
‘ze kunnen niet dood genoeg zijn,’ zeggen ze

ze verzegelen ze
en doden ze voor alle zekerheid nog een keer en nóg een keer
zodat ik nooit meer aan ze zal kunnen denken

maar ze vergeten er een.

Toon Tellegen
Uit: Een van ons zal omkijken – zijn mooiste gedichten
Uitgeverij Querido, 2019

Bijzondere formulering

In dit gedicht worden ‘ze’ steeds weer door ‘hen’ gedood. Dat klinkt allemaal best formeel en onduidelijk is wie ‘ze’ zijn en wie ‘hen’. Bovendien is de vraag hoe je iemand die al is overleden, kunt koud maken. Moet je ’m eerst weer tot leven wekken, wat een gedoe!
‘Ze maken doden’ is een bijzondere manier van formuleren, want ‘maken’ betekent iets creëren en ‘doden’ duidt op het tegenovergestelde. Mogelijk is ‘doden maken’ een verbastering van ‘doodmaken’, maar het zijn onzekere moordenaars, want steeds wordt over de dode heen gebogen om te checken of de missie is geslaagd.

Rouwverwerking

Normaal gesproken bestaat er geen vergrotende trap van dood, maar in dit gedicht wel: ‘Ze kunnen niet dood genoeg zijn.’ Even dacht ik dat het onderwerp misschien is het niet willen terugdenken aan nare gebeurtenissen, de herinnering die je probeert weg te drukken, tot stampvoeten toe en tevergeefs.
Maar waarschijnlijker is dat het onderwerp rouwverwerking is, waarbij de dichter stelt dat het menselijk lichaam in een duizend graden warme crematieoven verpulvert tot drie kilo as, maar dat de ziel overleeft, hoe goed je de urn ook verzegelt. Alle woorden die tijdens de dienst en nadien over de overledene worden gesproken zijn in de voltooid verleden tijd, dus waarom voelt iemand dan zo dichtbij, dichterbij dan menig levende?

Herinner

Ik weet niet wat het onderwerp is. Toon Tellegen heeft er misschien wel eens iets over gezegd in een interview, dat zou ik kunnen googelen en dan kan ik in dit stukje net doen alsof ik een expert ben in poëzie-analyse. Doe ik dat niet, wentel ik me in mijn eigen onwetendheid als een knorrend varken in de modder, dan blijf ik achter met die krachtige gedachte dat volgens ‘hen’, wie dat ook maar mogen zijn, iemand niet dood genoeg kan zijn, maar dat ‘ze’ nooit, nooit, nooit winnen zolang ik me wie heenging herinner.

De artikelen van Erik Jan Harmens lees je in Zin. Nu in de winkel of online te bestellen.