‘Hannie Schaft was een echte heldin omdat zij haar angsten overwon’

Marjolein woont in de straat van een verzetsheldin.

Zin 15 maart 2020

Veel straten in Nederland dragen de naam van een oorlogsheldin, zoals die van Hanny Schaft. Buurtbewoner Marjolein vertelt waarom het leven van deze moedige vrouw haar zo raakt.

De Verzetsheldenstraat is de entree naar een wijkje in Leidschendam. Meteen rechtsaf kom je in de lange Hannie Schaftstraat die de wijk domineert. Marjolein van Bodegom (1963) woont en werkt in deze straat, genoemd naar Nederlands’ bekendste oorlogsheldin.

Loyaliteitsverklaring

Hannies moedige maar tragische levensverhaal boeit Marjolein. Ze laat een paar oude documenten zien die de geschiedenis dichterbij halen. Zoals een politieverslag over de executie van Hannie Schaft waaruit blijkt dat ze niet meteen dood was maar nog veel pijn zou hebben geleden. “En het was al zo wreed dat ze zo vlak voor de bevrijding nog werd gefusilleerd,” zegt Marjolein.
Een ander document is de Loyaliteitsverklaring met de Duitse bezetter, die Hannie Schaft weigerde te tekenen, net als 85% van haar medestudenten. Het betekende het einde van haar studie rechten en het begin van haar verzetswerk. “Ik denk dat Hannies vriendschap met Sonja en Philine, twee joodse medestudenten, cruciaal is geweest voor haar moedige keuze. Ze maakte van dichtbij mee hoe deze vrouwen, die tot haar kring van intimi behoorden, werden gediscrimineerd. Voor degenen die zo dichtbij je staan, ga je door het vuur.”

Ons brein in oorlogstijd

Als cognitief psycholoog kan Marjolein uitleg geven over het functioneren van de hersenen in verschillende situaties. “Ons brein schiet bij oorlog in een crisisstand. We zetten oogkleppen op en zijn alleen nog maar bezig met overleven. En we vereenvoudigen de werkelijkheid onder meer door anderen te ‘ontmenselijken’, zoals velen dat met onder anderen de Joden deden. Hannie Schaft bleef ze als mensen zien. Daarbij was zij een echte heldin omdat zij haar angsten overwon. Ze voerde verschillende verzetsopdrachten uit om mensen te fusilleren; dat vergt nogal wat van je!” Nadat haar grote vriend en relatie Jan Bonekamp in de strijd was doodgeschoten, moest ze onderduiken. Na enige tijd besloot ze haar verzetswerk toch weer op te pakken. “Dat is heel bijzonder; je moet dan tegen je natuurlijke reflex naar behoud van veiligheid ingaan,” legt Marjolein uit.
“Het is frappant dat mensen de mogelijkheden van het brein meestal onderschatten als het op leren aankomt, mijn specialiteit. Tegelijk zie je juist een overschatting van de hersenen als het om het inbeelden van extreme stresssituaties gaat. Maar denk daar niet te licht over. Eigenlijk komen de beslissingen dan alleen nog uit de hersenstam, het reptielenbrein. Alle lagen van het brein waarin nuances worden aangebracht, doen niet meer mee.”

Decembermoorden

“Ik heb zelf als puber een beginnende oorlog in het klein meegemaakt. Met ons gezin woonden we in Suriname toen Bouterse door een staatsgreep de macht greep. De ene dag waren er nog gezellige feestjes, de volgende dag gold een avondklok en reed er een pantserwagen door onze straat. Hoewel ik het zelf als puber zijnde ook wel leuk-spannend vond, herinner ik me vooral de stress van mijn ouders. En ook al die meningen en discussies over de situatie; er ontstond meteen een tweedeling in de maatschappij.
Toen tweeënhalf jaar later de decembermoorden plaatsvonden, stond ons leven pas echt op z’n kop. Vijftien mannen die zich keerden tegen de heersende macht werden doodgeschoten. Je kunt het vergelijken met het lot van Hannie Schaft maar dan in ‘vredestijd’. De ontwikkelingsgelden uit Nederland werden direct stopgezet. Mijn vader die voor Buitenlandse Zaken werkte, verloor daarmee zijn baan. Wij vertrokken terug naar het gelukkig vredige Nederland.
Ik heb me sindsdien altijd gerealiseerd dat als zich in het gemoedelijke Suriname zoiets gruwelijks kan voltrekken, het overál kan. Het was onvoorstelbaar wat ons was overkomen in zo’n kleine hechte samenleving. Gelukkig gaat het in Nederland al 75 jaar heel goed met de vrede. Laten we ons realiseren hoe makkelijk het brein gekaapt wordt door een oorlogssituatie. Misschien zorgt dat besef ervoor dat we voor nóg 75 jaar kunnen bijtekenen?”

Lees in Zin 4 ook de verhalen van de buurtbewoners van straten die vernoemd zijn naar Cora Baltussen, Miep Gies en Etty Hillesum. Dit nummer lees je met deze aanbieding wel héél voordelig!