Koningin Juliana hield zelf haar paraplu op

Het is 20 maart 16 jaar geleden dat prinses Juliana stierf. Kunsthistoricus Paul Rem legt uit wat zij voor Nederland deed.

Bescheiden

“Wie ben ik, dat ik dit doen mag?” Gevleugelde woorden die een kersverse koningin Juliana uitsprak tijdens haar inhuldiging in de Amsterdamse Nieuwe Kerk. Door haar geboorte was ze geroepen om regerend vorstin te zijn maar uit haar vraag spreekt vooral bescheidenheid en eenvoud. In 1948 lag het land nog in puin; met die luisterrijke inhuldigingsceremonie werd het grauwe dagelijkse bestaan even doorbroken. De Gouden Koets reed weer door de straten! De jonge koningin werd het symbool van een nieuw tijdperk.

Succesvolle initiatieven

Juliana werd de Koningin van de Wederopbouw, het inspirerende staatshoofd van het nieuwe Nederland. Van nature verlegen had Juliana kort tevoren als regentes even kunnen oefenen. Maar het waren vooral de jaren van de Duitse bezetting die haar hadden gevormd. Een hofleven, met z’n pracht en praal, z’n protocol en etiquette bestond even niet meer. Met haar drie oudste dochters bouwde zij in Canada aan een nieuw gezinsleven: een leven in de luwte. Terwijl moeder Wilhelmina en echtgenoot Bernhard met de regering in Londen verbleven, kon Juliana een onopvallend leven leiden. Grotendeels op zichzelf aangewezen zag zij dat haar initiatieven succes hadden. Met haar bezoeken aan Suriname en het Caribisch gebied en met haar toespraken behartigde Juliana met verve de belangen van het bezette Nederland. Voor Wilhelmina plaveide zij zelfs de weg naar het Witte Huis door op eigen gelegenheid contact te zoeken met president Roosevelt, een belangrijke medestander in de strijd tegen de Duitsers.

Voorbeeld

Na de bevrijding werd zij zelf koningin. Een eigentijdse koningin die een voorbeeld was voor veel vrouwen. Na haar eenzame jaren als enig kind had zij als jonge prinses vriendschappen gesloten met gelijkgestemde vrouwen. Weliswaar vooral deftige medestudentes uit Leiden maar voor Juliana vormden zij een belangrijk netwerk, want door het regelmatige contact hield zij voeling met wat er buiten de paleismuren speelde. Ook later als koningin.

Fietsmonarchie

Al vanaf haar jeugd streefde Juliana ernaar als een ‘gewone’ Nederlander te worden behandeld. Ze wilde vooral toegankelijk en benaderbaar zijn en schafte daarom tot consternatie van de hofhouding de traditionele buiging af. Ook was het nog niet eerder vertoond dat een regerend vorstin zelf haar paraplu ophield (een doorzichtige, zodat ze altijd zichtbaar bleef). Of eigenhandig en dienstbaar haar paleispersoneel chocolade schonk tijdens de kerstviering. Of tijdens een officieel werkbezoek een fietstocht maakte, met hoed en al, de handtas in het fietsmandje. Beelden waaraan we anno 2020 gewend zijn maar die destijds zó opzienbarend waren, dat de Britse pers ons land geringschattend de ‘fietsmonarchie’ ging noemen.

Warme directheid

Tijdens haar 32-jarige regeringsperiode maakte de maatschappij een belangrijke ontwikkeling door. Juliana probeerde als staatshoofd hier op aan te sluiten met haar warmte en directheid. Als ze geen koningin was geworden zou ze het liefst maatschappelijk werkster zijn geweest, aldus de sociaal bewogen oud-koningin in een televisieinterview. Ook als koningin was de vrouw Juliana niet bang om haar emoties te tonen. Kwetsbaar en krachtig tegelijk in haar vertrouwen in medemenselijkheid was Juliana haar tijd ver vooruit.

Lees in Zin 4 ook over Beatrix, Wilhelmina en Máxima. Dit nummer lees je met deze aanbieding wel erg voordelig.

Tekst: Paul Rem. Illustratie: Rachel Hellawell