‘Etty Hillesum bleef ondanks alles in het goede geloven’

Veel straten in Nederland dragen de naam van een oorlogsheldin, zoals die van Etty Hillesum. Buurtbewoner Maarten Douwe vertelt waarom het leven van deze moedige vrouw hem zo raakt.

In de voormalige synagoge tegenover zijn studio in Deventer was een bioscoop gevestigd waar Maarten Douwe Bredero (1961) af en toe kwam. Toen de bestemming wijzigde en het Etty Hillesum Centrum er werd gehuisvest, werd hij nieuwsgierig naar de vrouw achter deze naam. Hij las over haar en bezocht een lezing in het Centrum. Hij voelde meteen verwantschap: “Zij woonde net als ik in Amsterdam en in Deventer. Ik herken me in haar avontuurlijkheid, vrije geest en haar liefde voor schrijven. Ze wilde iets goeds doen en invloed hebben. Met haar gedachtengoed is ze wereldwijd bekend geworden. De dramatische omstandigheden en haar vroege dood hebben zeker tot haar heldenstatus bijgedragen.”

Muurschildering

“Naast mijn werk als architect/kunstenaar schrijf ik ook gedichten. Vorig jaar heb ik op verzoek een gedicht over Etty Hillesum geschreven voor Bevrijdingsdag en bij het monument aan de IJssel voorgedragen.” Hij loopt er ondertussen naartoe en passeert eerst de steeg tussen zijn studio en het Etty Hillesum Centrum. “In samenwerking met het Centrum, de gemeente en de buurt heb ik een muurschildering gemaakt voor deze steeg met de toepasselijke tekst van Etty: Al blijft ons één nauwe straat waardoor we mogen gaan, boven die straat staat toch de hele hemel.
“Uit deze tekst spreekt een enorm positieve levenshouding. Het Engelse woord faith dekt de lading het beste: geloof én vertrouwen. Tijdens het aanbrengen van de schildering – inmiddels bijna vier jaar geleden – heb ik veel kunnen nadenken. Niet alleen over de joden en hun bewogen geschiedenis, ook over de kracht van waarachtige kunst, in welke vorm dan ook. Hoe bijzonder het is dat een zeer individuele uiting zo’n universele waarde kan hebben.” Helaas is de muurschildering onlangs, tot grote spijt van velen, verdwenen onder een dikke laag verf van een projectontwikkelaar.

Vluchteling en vrijheid

“Mijn moeder heeft van haar 15de tot haar 18de in een Jappenkamp gezeten. Ook zíj is ondanks alles altijd in het goede blijven geloven en daar ben ik mee opgegroeid. Doordat we als gezin in verschillende landen woonden en met allerlei bevolkingsgroepen te maken hadden, heb ik me vanzelfsprekend leren openstellen voor anderen. Nooit in vakjes denken maar altijd de nuance zoeken. Er zijn tegenwoordig veel onterechte angstgevoelens voor en oordelen over vluchtelingen. Ik schaarde mezelf als twintiger onder de groep economische vluchtelingen toen ik pogingen deed me in Canada te vestigen. Ik verwachtte daar meer kansen, een betere toekomst, net als velen dat nu in Nederland hopen te vinden. Daar heb ik dus begrip voor.
Inmiddels ben ik blij hier te wonen. Wij kunnen elke dag kiezen wat we willen doen, maar ook – in het groot – keuzes maken in ons leven. Ooit is mijn vrijheid mij hier in Nederland voor even ontnomen. Ik werd tijdens de inhuldiging van koningin Beatrix voor relschopper aangezien, opgepakt en voor enkele uren vastgezet. Zelfs toen werd ik netjes behandeld, het ging er haast gemoedelijk aan toe. En ik had voldoende vertrouwen in ons rechtssysteem om te weten dat het goed kwam. Eigenlijk ben ik blij dat te hebben meegemaakt!”

Uitroeien van haatgevoelens

De missie van Etty Hillesum ging nog veel verder dan alleen hoop geven. Zij wilde, in de eerste plaats bij zichzelf, alle haatgevoelens uitroeien. De grote haat tegen de Duitsers zag ze als een vergif voor het eigen gemoed. Werkelijke vrede bereiken we pas als alle haat in liefde wordt omgezet, schreef ze. Maarten Douwe: “Dat is een erg grote stap maar een heel mooi streven. Als je mensen ergens toe wilt aanzetten, kun je dat langs vier wegen doen: met regels, preken, verleiding en inspiratie. Etty Hillesum gebruikte de laatste twee: ze verleidt ons met prachtige teksten en inspireert met haar zuivere geest.”

Lees in Zin 4 ook de verhalen van de buurtbewoners van straten die vernoemd zijn naar Hannie Schaft, Cora Baltussen  en Miep Gies. Dit nummer ligt nu in de winkel of bestel je eenvoudig hier online.

Tekst & beeld: Lieske Meima