‘Ik wilde de band met mijn vader herstellen’

Hij verloor zijn moeder op zijn 17de en zwierf jaren over de wereld. Journalist en oud-Afrikacorrespondent Nils Elzenga (1981) schrijft tegenwoordig voor de krant. En nu een boek: Balkan Blues, over de reis die hij met zijn vader maakte. Omdat ze na de dood van zijn moeder maar niet nader tot elkaar kwamen.

Balkan Blues gaat over de reis van een maand samen met je vader. Waarom besloot je over dit avontuur een boek te schrijven?

“Dat hele besluitvormingsproces is wel op een grappige manier gegaan. In eerste instantie wilde ik gewoon die reis maken met mijn vader, puur om te proberen onze band te herstellen die getroebleerd was geraakt door de dood van mijn moeder twintig jaar eerder. Ik was niet van plan er op wat voor manier dan ook over te schrijven, behalve dan in mijn dagboek. Maar telkens als ik mijn reisplan met vrienden besprak, kreeg ik heftige reacties in de trant van: ‘Dat je zoiets aandurft! Ik zou het nog geen twee dagen uithouden met mijn vader!’ Dus toen dacht ik: Hé, dit is een universeel verhaal. Ik heb een artikel voorgesteld aan dagblad Trouw, al jaren een van mijn vaste journalistieke opdrachtgevers. Zij wilden dat graag hebben.

Een paar weken na publicatie van dat artikel – dit is dus al na de reis – belde een redacteur van uitgeverij Signatuur/A.W. Bruna: ze zagen brood in een boek. Echt een prachtig moment was dat. Zoals in films weet je wel, dat je heel cool zegt: ‘Ehhhh ja, daar heb ik denk ik wel tijd voor, zullen we een afspraak inplannen?’ Maar dat je dan direct nadat je de telefoon ophangt een vette vreugdedans maakt door je woonkamer en overwinningskreten slaakt.”

Nils Elzenga met zijn redacteur Anne Everard

Hoe ontstond het idee voor de reis? En waarom naar de Balkan?

“Het idee ontstond doordat het mijn vader en mij maar niet lukte om nader tot elkaar te komen tijdens een etentje, een wandeling of een weekend weg. Óf we kregen ruzie, óf we hielden ons allebei enorm in om heibel te voorkomen. Ik dacht: Als we nou eens een langere periode samen weggaan, dan móeten we wel met elkaar dealen. Een maand is te lang om op wilskracht uit te zitten. En zo is het ook gegaan. Dan hadden we ’s avonds bijvoorbeeld woorden maar zaten we de volgende ochtend wel weer samen aan de koffie uit te vogelen waar die ruzie op een dieper niveau nou eigenlijk over ging. Zo kwamen we steeds dichter bij elkaar, ook omdat ik naarmate we langer weg waren steeds meer oog begon te krijgen voor zijn leuke kanten, zoals zijn onaangepastheid.

De Balkan was eigenlijk een tamelijk lukrake bestemming. Oorspronkelijk wilden we naar het zuiden van de Verenigde Staten, daar wil ik op de een of andere manier al heel lang heen. Maar toen werd Trump president en hadden we beiden geen zin meer. Daarop stelde mijn vader voormalig Joegoslavië voor, omdat hij daar als 20-jarige zelf kennis had gemaakt met het Oostblok. Hij bewaarde daar warme herinneringen aan. Ik vond het meteen een goed idee, want ik ben historicus en gefascineerd door oorlogen. Alleen bleek de burgeroorlog van de jaren 90 daar nog veel aanweziger dan we hadden gedacht. Overal, vooral in Bosnië, zijn de gevels en muren nog doorzeefd met kogels. Maar belangrijker: de oorlog zit er nog enorm in de hoofden van de mensen. De wonden zijn nog lang niet geheeld. Net als die tussen mijn vader en mij toen we op reis waren – dus literair gezien was het wel een mooie parallel. Maar vanuit menselijk oogpunt was het heel heftig om te zien.”

Kun je beschrijven wat de reis heeft gedaan voor de relatie tussen jou en je vader?

“De reis heeft onze relatie enorm goed gedaan. We hebben veel oud zeer uit de weg geruimd; ruis van de lijn gehaald als het ware. We hebben eindeloos veel gepraat – mijn vader is gelukkig een erg open mens, wat je zeker niet van alle mannen van zijn generatie kunt zeggen – en daardoor ben ik hem als mens veel beter gaan begrijpen. En hij mij. Het heeft ook geholpen dat we elkaar een paar keer echt flink de waarheid hebben gezegd. Dan vertelde ik hem bijvoorbeeld alle dingen die hij in mijn ogen als opvoeder allemaal fout heeft gedaan, vooral na de dood van mijn moeder. Dat luchtte erg op. Een paar keer stevig dronken worden samen hielp trouwens ook wel met dit alles kan ik je vertellen. Sinds de reis gaan we veel ontspannener met elkaar om. Dan bellen we een uurtje en keuvelen we over niets in het bijzonder. Heel verfrissend.”

Balkan Blues is je debuut. Dat met veel tamtam gepresenteerd zou worden. Dat valt door de corona-situatie nu in het water. Hoe timmer je als debutant in deze omstandigheden aan de weg?

“Tsja. In het begin had ik het wel even heel moeilijk met accepteren dat alles anders loopt dan we van plan waren. Ik kwam op 11 maart terug uit Bali, waar ik vorige winter een deel van het boek heb geschreven. Dat was precies het moment dat corona echt uit de hand begon te lopen. Dus ineens werd er van alles gecanceld: de boekpresentatie met al mijn vrienden en familie, een optreden met mijn vader in de goed bekeken televisieshow Tijd voor Max, een praatje houden over mijn boek in het Radio 1-programma Met het oog op morgen… Inmiddels heb ik vrede met hoe het is gegaan. Er gebeuren vreselijke dingen overal nu – mensen gaan dood. Dus zolang ik gezond ben, tel ik mijn zegeningen. Ondertussen doe ik er samen met de uitgeverij alles aan om alsnog aandacht te genereren voor Balkan Blues. Gelukkig gaat de publiciteit in kranten en tijdschriften vooralsnog gewoon door. Ik post veel op Facebook, Instagram en LinkedIn. De uitgever schroeft de advertenties op Facebook op. En ik las bijvoorbeeld live op de Instagrampagina van A.W. Bruna voor uit Balkan Blues. Verrassend leuk om te doen!”

Smaakt het schrijven naar meer? Kunnen we meer boeken van je verwachten?

“Ja, het schrijven smaakt zeker naar meer! Mijn uitgever deed daar, toen ik net begonnen was aan Balkan Blues, wel een profetische uitspraak over. Ze zei: ‘Er komt een moment, zo op driekwart van het schrijfproces, dat je het hele boek het liefst in de prullenbak zou flikkeren en je zeker weet dat je nóóit meer een boek gaat schrijven. Maar later, als het boek is gepubliceerd en je de eerste complimenten krijgt over hoe het is geworden, kan je ineens niet meer wachten om te beginnen aan je tweede.’ Nou, zo is het dus precies gegaan. Ik sta te popelen om verder te werken aan wat straks ongetwijfeld een imposant oeuvre zal zijn, haha!”

Win Balkan Blues

Een maand lang reizen Nils en zijn vader over de Balkan. Een dertiger en een zestiger, uit elkaar gedreven door de dood van Joke, de moeder van Nils. Zij overleed op Nils’ 17de. Vanaf dat moment weten zijn vader en hij niet goed hoe ze met elkaar en elkaars verdriet moeten omgaan. Nu, twintig jaar later, besluiten ze een gezamenlijk avontuur aan te gaan. In geen jaren zijn ze zo lang bij elkaar geweest. Hoe zal het ze vergaan? Balkan Blues is een ontwapenend, eerlijk boek van een zoon over zijn vader.
Nils Elzenga: Balkan Blues (Signatuur, € 18,99)

Gratis boek? Zin gaf er 5 weg! Winnaars hebben inmiddels bericht gekregen