‘Zonder verbeelding geen uitzicht’

Ze schreef een verhaal dat niet gebonden is aan het aardse perspectief. Over het leven na de dood van de pas 18-jarige Dinka. Die dan haar overleden tweelingzusje ontmoet. Schrijver, illustrator en performer Joke van Leeuwen (1952) zoekt in Mijn leven als mens opnieuw het evenwicht tussen zwaar en licht.

Je nieuwste roman Mijn leven als mens gaat in tegenstelling tot wat je zou verwachten niet over het leven hier en nu maar over ‘leven’ in het hiernamaals. Kun je dat uitleggen?

“De titel slaat wel op het korte leven van vlees en bloed dat Dinka heeft gehad. Het hiernamaals is het gekozen perspectief. Dat gaf mij twee extra mogelijkheden: een ik-verhaal dat niet gebonden is aan het beperkte aardse perspectief, en de introductie van haar dode zusje, die nu niet alleen de schaduw van de afwezige is.”

Dinka is het hoofdpersonage: een 18-jarig meisje dat overleed ‘op de drempel van de 21ste eeuw’ (ze is een millennial). Waarom koos je voor haar als hoofdpersoon?

“Zoiets gaat bij mij vaak intuïtief: het begint met een beeld, in dit geval van een lichtelijk aan elkaar vastzittende tweeling van wie er een leefde en een niet. Door haar vroege dood wordt het ook een coming-of-age-roman.”

Hoe heb je je zo’n concrete, haast filmische voorstelling van het hiernamaals kunnen maken?

“Ik heb veel gelezen over de voorstellingen die er, vooral in de godsdiensten, over bestaan. Daarna heb ik er, met verschillende beelden in mijn achterhoofd, mijn eigen verbeelding op losgelaten en er een lichtgewicht wachtkamer met balkon en uitzicht op het leven-van-vlees-en-bloed van gemaakt.”

Na haar dood ontmoet Dinka haar jong overleden tweelingzusje weer. Wat was je bedoeling met dat gegeven?

“Dat ze haar ontmoet, geeft een rol aan het zusje. Daar is ze aanwezig, terwijl ze op aarde de afwezige is. Ze kunnen dus praten met elkaar, bijvoorbeeld over het ideaalbeeld dat van een te vroeg gestorvene kan worden gemaakt vergeleken bij wie echt leefde en dus verre van ideaal was.”

In het boek staan drie meisjes centraal. Behalve Dinka en haar zusje ook de excentrieke Mier, op wie Dinka verliefd wordt. Hoe verhouden de drie meisjes zich tot elkaar?

“In Dinka’s ouderlijk huis is het afwezige zusje een voortdurende schaduw, er is nooit heelheid. Mier bestaat, bij haar vindt Dinka het aards lijflijke van de liefde. Maar hun verhouding wordt schever want voor Mier, die een onevenwichtige achtergrond heeft, gaat het meer om het ergens bij willen horen,. Terwijl Mier voor Dinka het tegenwicht van die afwezigheid is: Mier is lijflijke áánwezigheid.”

Je schrijfstijl is persoonlijk en direct maar ook grappig en licht. En dat over iets ‘zwaars’ als de dood. Hoe heb je jouw vertelstem gevonden?

“Ik zoek in mijn werk altijd naar dat evenwicht tussen zwaar en licht. Dat is een kenmerk van mijn stijl, en ook iets wat ik in het leven probeer hoog te houden: humor als kracht. Ik heb het vaak geciteerd, maar doe het nog eens: ‘nadenkende lichtheid’, een term van Italo Calvino.”

Welke rol speelt fantasie in je romans en misschien wel in je eigen leven?

“Het heet verbeeldingskracht, en het is een kracht. Zonder verbeelding geen uitzicht. Er zitten wel – omgevormde – autobiografische elementen in mijn werk. Zie bijvoorbeeld de elementen grens en omkering van perspectief, die vast te maken hebben met die halve jeugd van me in buurland België, in Brussel, op een Vlaamse school. Waar ik leerde dat wij ons na 1830 hadden bevrijd van de Hollanders. Terwijl ik daarvoor in Nederland nog had geleerd dat Van Speijk, die destijds een zelfmoordaanslag pleegde bij Antwerpen, een held was.”

Je schrijft boeken voor zowel kinderen als volwassenen. Waar ligt je hart? En is er wel echt een verschil?

“Ik doe het allebei graag. Een goed kinderboek kan ook een volwassene boeien, andersom is dat natuurlijk niet zo. Het schrijfproces verschilt niet, al is dat voor mijn werk voor volwassenen complexer. Wat mijn poëzie betreft is er wel verschil. Mijn lange gedicht Levenslust komt voort uit mijn al best lange leven. Voor kinderen schrijf ik verzen waarmee ik hoop hen het plezier van de taal heel basaal te laten ervaren.”

Alweer een nieuw project op stapel?

“Non-fictie voor iedereen vanaf een jaar of 12. Verhalen over de jeugd van bijzondere mensen uit allerlei hoeken van de wereld, van Kailash Satyarti tot Sojourner Truth.”

Over het boek & win!

‘Gisteren ben ik doodgegaan, onverwacht en banaal, met mijn hoofd op een harde tegelvloer die een optische illusie vormt van kubussen.’ Zo begint de achttienjarige Dinka vanuit het hiernamaals te vertellen. Al meteen komt ze daar haar bij de geboorte overleden tweelingzusje tegen, dat ze altijd heeft gemist. Samen zien ze hoe Dinka’s korte leven verliep, in de schaduw van haar dode zusje en op de drempel van de nieuwe eeuw. Hoe ze verliefd wordt op Mier, een werelds meisje met een onstabiel verleden. Als blijkt dat Dinka’s naïeve vertrouwen is geschaad, neemt ze het heft in eigen handen. Mijn leven als mens is een roman over het leven zelf, met humor en hartzeer, over verraad en vertrouwen, over hechten en loslaten. Joke van Leeuwen op haar best..
(Mijn leven als mens, Querido, € 20,99)
We geven 5 boeken van Joke weg. Winnaars hebben inmiddels bericht gekregen.

Zin in meer? Klik hier voor een groot interview met Joke van Leeuwen in Zin.