En toen ging hij

Ze is schrijver én filosoof. Maar Jannah Loontjens (1974) heeft met En toen ging hij geen filosofische roman willen schrijven. Juist een meeslepende roman over levensechte personages. En over het verlies van de onschuld na al dat rotsvaste vertrouwen in leven en maatschappij in het Zweden van de jaren 70 en 80.

Je dicht en je schrijft: essays en romans. Waar ligt je hart?

“Het allerliefst schrijf ik romans. In een roman creëer ik in een hele wereld. Als ik aan een lang verhaal schrijf, is het alsof ik een deur doorga en een andere tijd, een andere omgeving en andere levens binnenwandel waarin andere gevoelens, zorgen, angsten en verlangens een rol spelen. Mijn eigen dagelijkse beslommeringen bestaan dan even niet meer. Op zo’n moment leef, denk en voel ik met de personages mee. Dat is een geweldige en ook verslavende ervaring waarvan ik intens kan genieten.”

Er is nu veel meer pessimisme. Maar daar is ook wel reden toe natuurlijk

Jannah Loontjens

Voor je nieuwe roman En toen ging hij put je uit je eigen herinneringen als opgroeiend meisje in Zweden. Je wilde al heel lang over die periode schrijven. Waarom?

“De roman speelt zich in de jaren 70 en 80 in Zweden af, wat een bijzonder hoopvolle tijd was. Ik woonde toen inderdaad in Zweden, we woonden in het bos en waren deel van een hippiegemeenschap waarin het gevoel overheerste dat de wereld te redden was. Er was een buitengewoon vertrouwen in de goedheid van de mens en in de vooruitgang van de wereld. Aan dat grootse vertrouwen kwam een einde met de moord op de premier van Zweden: Olof Palme. Achteraf bezien leek die periode me een bijna magische zeepbubbel die me altijd heeft beziggehouden, ik wilde er graag een spannend verhaal in laten afspelen.”

Je bereidde je al een aantal jaren voor op deze roman. Waar bestond die voorbereiding uit? En hoe/wanneer wist je dat je klaar was om te gaan schrijven?

“Ik heb veel over die tijd in Zweden gelezen, veel over Olof Palme. Ook vond ik talloze oude toespraken, scans van oude uitgetypte speeches, in van die vette drukletters van een oude typemachine. Gelukkig lees ik Zweeds, dus ik kon ze allemaal bestuderen. Olof Palme was een charismatische spreker, met een fantastisch taalgevoel en hij was zeer betrokken bij de wereldpolitiek. Hij streed tegen onrecht over heel de wereld, tegen de Vietnamoorlog maar ook tegen het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Er was in die tijd een sterk engagement, ook daarover vond ik artikelen. Daarna moest ik al die gegevens weer uit mijn hoofd zetten om de roman te kunnen schrijven, het politieke verhaal speelt op de achtergrond; de roman gaat over personages die verliefd worden, jaloers zijn, en vriendschappen aangaan en verbreken. Ook wordt er verraad gepleegd, het is een verhaal over persoonlijke vrijheid en loyaliteit, in het decor van een historische tijd.”

In hoeverre was de moord op premier Olof Palme een kantelpunt in de geschiedenis (van Zweden)? Wat veranderde er volgens jou?

“In mijn roman vormt de moord op Olof Palme het kantelpunt in een tijdsgeest: Zweden verloor haar onschuld door de moord. Tegelijkertijd was er ook daarvoor al veel grimmigs, er komen in het boek zes waargebeurde moorden voor en één fictieve moord. En ook een geweerschot door iemands been. Het is dus niet alleen maar idylle tot het moment waarop het misgaat. Er gaat eigenlijk al de hele tijd van alles mis maar de personages kiezen ervoor toch hoopvol te blijven en vol vertrouwen in het leven te staan. Het is dat volle vertrouwen dat met de moord op Palme aan het wankelen werd gebracht.”

Op welke manier waren de politiek, het wereldtoneel en alle maatschappelijke ontwikkelingen van invloed op het dagelijks leven van Ebba, het hoofdpersonage, en haar vrienden?

“De moeder van Ebba en haar vrienden zetten zich in voor meer bewustzijn rond het apartheidsregime in Zuid-Afrika, ze organiseren lezingen en zamelen geld in voor antiapartheidsstrijders. Maar ze zijn niet alleen met politiek bezig, ze houden feestjes, nemen drugs, geloven in vrije liefde, hebben uiteenlopende relaties en een van hen speelt in feministische pornofilms. Kortom, ze proberen hun leven op eigen wijze vorm te geven en zijn daarmee deel van een bepaalde tijdsgeest. Het politieke sijpelt door in hun levens maar hun eigen persoonlijke sores zijn nog altijd het belangrijkste.”

In die periode, de jaren 70/80, bestond een vertrouwen in de mens waarnaar jij in onze huidige tijd weleens terugverlangt, zeg je. Waar schort het nu precies aan?

Je hebt aandacht voor vrouwelijke antiapartheidsstrijders en andere belangrijke vrouwen uit de geschiedenis. In hoeverre speelt feminisme een rol in En toen ging hij?

“Feminisme speelt amper een rol in het boek behalve dat het personage Josefin erbij stilstaat dat er altijd mannen als sprekers worden uitgenodigd voor de lezingen die ze organiseren. En dat het de mannelijke helden zijn die telkens opnieuw herinnerd worden, zoals Martin Luther King, John F. Kennedy, Olof Palme. Maar er zijn ook vrouwelijke activisten en politici die vermoord zijn. Daarnaast is Josefin een heel zelfstandige vrouw die het liefst onafhankelijk is en zich niet aan mannen bindt. En er is dus ook het personage dat in feministische pornofilms speelt.”

Wat beoog je met het boek? Heb je misschien een boodschap voor de lezer?

“Ik wil de lezer meenemen in de belevingswereld, in de verlangens en angsten van de personages. Zelf ervoer ik het schrijven soms alsof ik een 3D-film bekeek. Als ik eraan werkte, daalde ik af in de sfeer van die tijd en volgde mijn personages als een cameraman. Ik luisterde gesprekken af en kon ook nog eens meekijken met hun gedachten en gevoelens. Zo wil ik het de lezer ook laten meebeleven, het gaat in het boek over verlangens en grootse idealen en hoe die met het persoonlijke leven botsen.”

Kun je iets zeggen over de titel van de roman?

“Het is een van de laatste regels uit het boek: als Faheem, een van de personages, na een laatste kus vertrekt en Ebba hem nakijkt, staat er: en toen ging hij. Maar er zijn meerdere mannen die vertrekken. Doordat ze vermoord worden, of omdat ze emigreren. Daarnaast kun je ook zeggen dat tegen het einde van het boek een tijdperk is beëindigd, ook daarmee ging er iets weg.”

Je bent behalve schrijver ook filosoof. Maak je daar gebruik van voor je romans? Zo ja, op welke manier?

“Niet bewust, maar er is mij wel door lezers gezegd dat er veel levenswijsheid in zit. Het is niet zo dat ik tijdens het schrijven denk: laat ik er wat filosofie doorheen weven, maar het kan natuurlijk dat gedachten of observaties van personages soms iets licht filosofisch hebben. Erg licht dan wel, denk ik. Als dat zo is, dan komt dat waarschijnlijk omdat ik dat zelf zo gewend ben. Om zo te denken. Maar ik ben me er amper van bewust. Ik heb geen filosofische roman willen schrijven, juist een meeslepende roman over levensechte personages.”

Win met Zin

We geven 3 boeken van Jannah weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 31 mei.

Over het boek

Ebba’s moeder wordt gearresteerd. Premier Olof Palme wordt vermoord. Ebba probeert grip te krijgen op haar jeugd in een tijdsgewricht waarin optimisme en openheid aan het wankelen worden gebracht.

En toen ging hij schildert het alledaagse leven van een hechte vriendengroep in Zweden in de jaren 70 en 80. In sprankelende stijl ontvouwt zich een verhaal waarin wereldpolitiek (Vietnamoorlog, apartheid) en intimiteit zich hecht vervlechten.

(En toen ging hij, De Geus, € 22,99)

Over de schrijver

Jannah Loontjens (1974) is in Denemarken geboren. Ze groeide op in Zweden en Nederland en studeerde filosofie in Amsterdam, waar ze ook promoveerde. Als schrijver excelleert ze in verschillende genres: naast dicht- en essaybundels publiceerde ze vier romans, waaronder Misschien wel niet (2014) en Wie weet (2018). Daarnaast schrijft ze geregeld opiniestukken voor onder meer Trouw en NRC Handelsblad. Sinds 2019 heeft ze een vaste rubriek in Filosofie Magazine.

Interview: Daniëlle Bronsgeest. Beeld: Keke Keukelaar.

De beste artikelen in je mailbox? Meld je aan voor de nieuwsbrief