Schrijver & schilder Cobi van Baars

De jaren 60. Een tweeling wordt na de geboorte gesplitst en ter adoptie afgestaan aan verschillende ouders. 21 jaar later vinden de meisjes elkaar. Hoe is de scheiding in hun denken, voelen en handelen gekropen? Hoe huisde het in hun lijf? Kunstenaar en schrijver Cobi van Baars (1967) onderzocht het in haar roman De onbedoelden.

Jouw roman De onbedoelden berust op een waargebeurd verhaal. Hoe is dat verhaal tot jou gekomen? En waarom dacht je: hier ga ik een roman van maken?

“De rode draad is het levensverhaal van een vriendin van me. Dat is een aaneenschakeling van zoveel ongeloofwaardige gebeurtenissen dat ik me afvroeg of je daar wel een geloofwaardige roman van kón maken. Toeval op toeval – hoe pak je dat als schrijver aan? Die gedachte hield me weleens bezig. Ik speelde met een volgorde, een perspectief, maar daar bleef het bij. Twee jaar terug was het op de een of andere manier ineens het moment, zowel voor mijn vriendin als voor mezelf. Zij had rust en ik had behoefte aan iets nieuws, iets anders. Dat heb ik elk boek wel, maar dit keer was het een sprong in het diepe.”

Hoe ben je te werk gegaan? Waar eindigen de feiten en waar begint de fictie?

“Ik heb de tweeling gekend en ook gesproken, én ik heb het dossier mogen inzien. Op basis daarvan kwam ik tot een verhaallijn met forse gaten, want de tweeling had ‘een geheugen als een zeef’ zoals ze zelf zeiden. En daarmee had ik natuurlijk nog geen structuur, geen spanningsbogen, geen vertelstem. De adoptieouders, de biologische ouders en het andere geadopteerde zusje heb ik nooit gesproken. Ik heb me in hen proberen te verplaatsen op basis van de herinneringen van de tweeling en de beschrijvingen uit het dossier. De inkleuring van dat alles is pure fictie.”

Rond hun 21ste leren Aaf en Annemarieke elkaar alsnog kennen. In welke mate maakt dat hun leven compleet? Hebben ze altijd het gevoel gehad iets te missen in hun leven?

“Dat is wat je verwacht, maar de werkelijkheid blijkt heel wat weerbarstiger. Ik ben vooral op dit punt blij dat ik de tweeling zelf gesproken heb. Ik weet niet of ik deze gevoelens anders in alle finesses had kunnen oproepen want ze zijn heel gelaagd, tegenstrijdig zelfs. Groter dan ‘een gemis voelen’ was de angst iemand te ontmoeten die precies hetzelfde is als jij, iemand die jou je uniciteit ontneemt. Nog enger: wat als die ander de betere versie is? Als ze elkaar voor het eerst zien, vallen die angsten weg en voelen ze herkenning, maar geen complete invulling. Niet: nu klopt alles! In zekere zin blijven ze een breekbare eenheid omdat ze dat hiaat van 21 jaar nooit meer helemaal gevuld krijgen.”

Doorstaat een tweelingband de tijd en wisselende omstandigheden beter – of anders – dan de band tussen niet-tweelingen, denk je?

“Dat blijft speculeren. Ik vermoed dat het wel wat gedaan heeft. Aaf en Annemarieke zijn precies even oud, gingen tegelijk naar school, waren in dezelfde jaren puber – zoiets verbindt zelfs mensen die geen zussen zijn. Daarnaast wordt hun eenheid op allerlei manieren benadrukt. In de eerste plaats door henzelf. Ze vergelijken hun knieën, hun handen, hun huid en groeien naar elkaar toe in kleding en gebaren. Maar ook de buitenwereld beschouwt de tweeling vanaf de eerste dag als een geheel – vanwege hun scheiding ligt daar onmiddellijk de nadruk op. Het dossier doet daar nog een schepje bovenop.”

Het fenomeen adoptie heeft na de jaren 60 – en vooral in de jaren 80 – een enorme vlucht genomen. Het werd heel ‘gewoon’ om kinderen uit (vooral) het buitenland aan te nemen. Hoe sta jij tegenover dat fenomeen? Hoe gecompliceerd is het?

“Heel gecompliceerd. Zelfs na twee jaar lezen, denken en schrijven kom ik niet tot een eenduidig standpunt. Maar ik moet zeggen dat ik er ook niet op uit was er zelf wat van te vinden. Ik wilde laten zien wat deze adoptie, maar vooral de scheiding, in deze situatie had aangericht. Hoe beïnvloedde het deze levens? Hoe kroop het in het denken, voelen en handelen van de betrokkenen? Hoe huisde het in hun lijf? Daar ging mijn interesse naar uit. Niet naar het overkoepelende plaatje en al helemaal niet naar mijn persoonlijke mening.”

Je schrijft bondig maar tegelijkertijd vloeiend en meeslepend. Je wordt als lezer het verhaal echt ingezogen. Waar en wanneer heb jij ontdekt dat je kon schrijven?

“Ik wilde altijd schrijven, als kind al, het was eigenlijk het enige waarvan ik dacht: schrijver, dat bén ik. Maar toen ik opgroeide, duwde ik het schrijven eerder van me af dan dat ik het ontplooide. Waarom? Bang om afgewezen te worden op juist dat wat je ‘bent’, vermoed ik. Uiteindelijk kon ik het gewoon niet meer tegenhouden, maakte ik een document aan, gaf het een titel, schreef ik een beginzin. Maar het duurde nog heel lang voor ik iets instuurde naar een uitgeverij. Achteraf bezien is het alleen maar goed dat ik niet te vroeg naar buiten trad. Nu hebben we bodem, mijn werk en ik.”

Alle personages kennen hun eigen beleving en pijn. Hoe heb je je kunnen inleven in de verschillende personages dat ze zo overtuigen?

“Ik neem de tijd. Dat is denk ik het belangrijkste. Ik roep mijn personages op, telkens opnieuw, maar ik forceer niks. Blijf net zo lang met ze bezig tot ze gaan leven buiten mezelf, tot ze eigen gebaren en gedachten hebben, een mening die niet per se de mijne hoeft te zijn, tot ze mij kunnen verbazen eigenlijk. Dat vooral. Eenmaal daar kan ik ze tamelijk makkelijk oproepen en me in hun gevoelsleven verplaatsen. Ik ‘word’ mijn personage op zo’n moment. Voel zijn of haar pijn. Ik vermoed dat acteurs vaak op dezelfde manier werken.”

Wat heb je voor ogen met De onbedoelden? Welke leeservaring wil je de lezer bezorgen?

“Het zou het allermooiste zijn als het boek doet wat alleen literatuur kan doen: je laten denken als een ander mens. Eigenlijk precies wat mij bij het schrijven overkomt. Als dat gebeurt, als je als lezer echt betrokken raakt, kun je na dit boek een artikel over adoptie nooit meer puur als buitenstaander lezen. Want jij wás voor een moment dat kind, die moeder, die vader. Zo’n leeservaring dwingt je tot nuance en empathie.”

Je bent naast schrijver ook schilder. Komt daar jouw gevoel voor beeldend schrijven vandaan denk je? In hoeverre hebben deze disciplines voor jou raakvlakken met elkaar?

“Voor mij hebben ze vooral qua werkwijze met elkaar te maken. In beide gevallen wacht ik lang, stel ik me ten dienst van het werk en kan ik ineens vooruit schieten als het moment daar is. Natuurlijk is er ook overlap qua thematiek, maar dat ik ‘beeldend’ schrijf bijvoorbeeld, dat lees ik terug in recensies. Hoewel ik dus weet dat anderen het zo zien, zie ik het zelf nog steeds niet. Ik zou simpelweg niet weten hoe ik dan ‘niet beeldend’ zou moeten schrijven.”

Toevallig alweer bezig met een volgende roman?

“Nee, De onbedoelden vraagt nog al mijn aandacht en die wil ik er ook aan geven. Al schrijvend voelde ik een bepaalde drang, niet alleen vanuit mezelf maar ook vanuit het verhaal. Alsof het geschreven móest worden. En net zo voel ik nu dat ik er nog even bij moet blijven, de tijd moet nemen voor de reacties. Die doen ertoe.”

Win met Zin

Wij mogen 3 boeken weggeven Cobi. Kans maken op De Onbedoelden? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 26 juli.

Over het boek

Een indringende roman over een tweeling die bij de geboorte is gescheiden. Gebaseerd op een waargebeurd verhaal. Jaren 60 in katholiek Limburg; een jonge vrouw bevalt van een tweeling. Ze is ongetrouwd en moet van haar ouders haar dochters afstaan. De tweeling wordt van elkaar gescheiden en weet niet van elkaar bestaan af. Als dit geheim jaren later wordt onthuld begint hun zoektocht. Eerst naar elkaar en dan naar hun gemiste verleden. De onbedoelden is een pageturner, gebaseerd op waargebeurde feiten.

(De onbedoelden, Atlas Contact, € 22,99)

Over de schrijver

Cobi van Baars (1967) bouwt gestaag aan een overtuigend oeuvre. Ze debuteerde in 2017 met de roman Schipper & Zn., gevolgd door Over het krakende ei (2019) en Branduren (2021). Van Baars schrijft beeldend en indringend en bevestigt telkens weer haar talent om met weinig woorden hele werelden op te roepen. In mei 2023 verscheen haar nieuwste werk De onbedoelden.

De beste artikelen in je mailbox? Meld je aan voor de nieuwsbrief