Schrijver Valentijn de Heer:

Na de een na de andere afwijzing bleef hij schaven. En het is hem gelukt: een boek. Dat nu in de winkels ligt. En wat voor een. Zorgmedewerker-met-een-droom Valentijn de Heer (1986) dendert de Nederlandse letteren in met een bescheiden maar weergaloos goed geschreven roman over een jongetje dat heel erg zijn best doet: Elias.

Beste mevrouw Eva is je debuutroman. Wat is daar allemaal aan vooraf gegaan?

“Vooral héél veel schrijven. En lezen natuurlijk. Ik ben nooit een hoogvlieger geweest, op de basisschool heb ik zo’n beetje elke klas over moeten doen en op de middelbare was dat niet anders. Toen ik letterlijk met kop en schouders boven mijn klasgenoten en later ook docenten begon uit te steken, ben ik zonder Mavodiploma van school gestuurd. Daarna begonnen de baantjes: vakkenvuller, afwasser, tuinman, badmeester, adviseur in een modewinkel. Vaak stond ik nog binnen mijn proeftijd weer op straat.

Ik had wel een droom, en dat was verhalen vertellen. Mede door het overlijden van mijn opa – hij was als verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog en later als schrijver van liedjes een groot voorbeeld voor me – besloot ik alles opzij te zetten om dat te bereiken wat ik voor ogen had. Ik heb jarenlang geschreven en geschaafd aan verschillende versies. Goddank zijn al die versies door meerdere uitgeverijen afgewezen. Bij uitgeverij Pluim ben ik het blijven proberen, en met de feedback van onder anderen redacteuren, bevriende schrijvers en de uitgever zelf is het gelukt een boek te schrijven: het ligt nu in de winkels.”

Het verhaal van je eersteling is niet bepaald zachtzinnig. De jonge Elias moet veel ballen in de lucht houden binnen het gezin. Spreek je uit ervaring?

“Tot op een bepaalde hoogte heeft het verhaal een autobiografische inslag. Het decor – de wijk, het houten huis van Maarten Biesheuvel – is autobiografisch, net als veel van de scenes en personages. Toch is het in de eerste plaats fictie. Toegegeven: fantasie en werkelijkheid kunnen verstrikt raken. Misschien ben ik gaandeweg het schrijfproces gaan geloven in wat ik bedacht. Dat maakt dat het gevoel dat ik erin heb willen leggen authentiek is.”

Wat betekent de komst van Elias broertje, een jongetje met een beperking, voor de verhoudingen binnen het gezin? Kan Elias er nog wel een verantwoordelijkheid bij hebben?

“Naast mijn schrijven werk ik in de zorg, met mensen met een verstandelijke beperking. Ik heb vaak van dichtbij gezien wat het met een gezin doet als daar een kindje met een beperking geboren wordt. In de media bestaat naar mijn idee een te eenzijdig beeld van dit fenomeen.

Als je programma’s ziet als bijvoorbeeld Down met Johnny (de Mol, red.), dan zou je haast zelf zo’n gezelligerd in huis nemen. Maar zo werkt het niet. Hoe lelijk ook om te moeten zeggen: de geboorte van een kind met een ernstige beperking heeft een ontwrichtend effect. Gezinnen hebben levenslang, zonder dat iemand daar debet aan is. Dit wilde ik in mijn verhaal weergeven: hoe veranderen de verhoudingen, en wat doet het in het geval van Elias met een kind als hij noodgedwongen in de ouderrol kruipt?”

Waarom is het voor Elias zo belangrijk naar de buitenwereld toe de schijn van een gelukkig gezin op te houden? Wil hij daar zelf zo graag in geloven?

“Ieder mens wil graag geloven dat hij of zij gelukkig is. Als kind weet je niet beter of binnen jouw gezin is het goed. Hoe het gaat, is wat je gewend bent, en ook al vertelt je onderbuik je iets anders, wat in jouw gezin gebeurt is normaal. Naarmate je ouder wordt, je steeds meer begrijpt, heb je de buitenwereld nodig om te kunnen blijven geloven dat alles goed en normaal is. Zolang zij het geloven, kan het altijd nog zo zijn. Misschien ben jij de enige die het zo ziet en stel je je gewoon een beetje aan.”

Elias en Eva, een oudere vrouw die in de buurt woont, krijgen een bijzondere band met elkaar. Wat zoeken en vinden ze bij elkaar?

“Elias vindt een plek waar hij kind kan zijn, zonder zich dit te realiseren. Weer dat gevoel. Eva zet thee als hij uit school komt, ze geeft hem een koekje en vraagt hoe het met hem gaat. Dingen die hij van huis uit niet gewend is. Eva zelf heeft een man die kampt met psychische problemen. Ze heeft voelsprieten voor mensen die zorg of hulp nodig hebben en zodoende bekommert ze zich om Elias.”

Is Eva bij machte wat aan de situatie van Elias te doen?

“Daarvoor moet je mijn boek lezen.”

De Kinderbescherming komt er aan te pas. Is dat wel helpend voor Elias en het gezin? Wat betekent dat de voor de relatie tussen Eva en Elias?

“Dit is bijna een ethisch vraagstuk. De Kinderbescherming handelt met de beste bedoelingen, net zoals ouders doen wat ze kunnen om hun gezin te beschermen. Een eenduidig antwoord op de vraag of het juist is om kinderen en ouders van elkaar te scheiden, bestaat niet. Gelukkig. Mijn persoonlijke mening? Ja, ik denk dat het in veel gevallen goed is. Zowel voor de ouder als voor het kind. De (na)zorg in Nederland is zo verschrikkelijk goed georganiseerd.”

Heel knap hoe je een groots verhaal weet te vangen in een boek van bescheiden omvang. Ben je een man van weinig woorden?

“Overal waar je teveel woorden aan hangt, ontstaat ruimte voor ruis. En dat wil je niet. Niet in een goed gesprek, maar zeker niet in een boek met een bepaalde boodschap.”

Je bent gedebuteerd. En, smaakt het schrijven naar meer?

“De uitgever weet nog van niets, maar ik ben al aardig op weg met mijn tweede roman. Jullie hebben de primeur.”

Over het boek

Elias woont met zijn ouders in een welgestelde wijk. Als hij een verstandelijk beperkt broertje krijgt, veranderen de toch al moeizame verhoudingen binnen het gezin. Zijn vader wordt steeds gewelddadiger en zijn moeder is niet bij machte om hem en zijn broertje te beschermen. Elias kruipt meer en meer in een ouderrol. Hij neemt de zorg voor zijn broer op zich, bekommert zich om het welzijn van zijn moeder en is elke dag bezig zijn vader te behagen. Buitenshuis houdt hij de schijn van een gelukkig gezin op. Hij vindt zijn toevlucht een paar straten verderop, in het houten huis van een ouder echtpaar. Er ontstaat een band tussen hem en Eva, aan wie hij zijn thuissituatie toevertrouwt. Haar huis wordt zijn droomland, dé plek waar hij hoopt voor altijd te blijven. Als op een dag de kinderbescherming bij het gezin op de stoep staat, blijkt alles waar Elias zijn hoop op had gevestigd een illusie.

(Beste mevrouw Eva, Pluim, € 22,99)

Over de schrijver

Valentijn de Heer (1986) is schrijver en zorgmedewerker. Hij schrijft voor Het Parool en publiceerde korte verhalen in onder meer De Optimist en Papieren Helden. Beste mevrouw Eva is zijn weergaloos goede debuut.

Win met Zin

Wij mogen 3 exemplaren van Beste mevrouw Eva weggeven. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 27 september.