Jan Peter Pellemans

Na meer dan 2500 afleveringen van Lingo borrelt het hoofd van groot taalliefhebber Jan Peter ‘JP’ Pellemans (1961) over van de even grappige en fascinerende als totaal overbodige taalweetjes. Die moesten worden vastgelegd, dus nu is daar Het ABC van JP. Of hij daarmee alles over taal heeft gezegd? Welnee, hij is pas net begonnen!

Je bent een ware duizendpoot: NT2- docent, communicatiedeskundige, mediatrainer en bedenker van tv-programma’s. Hoe zie je jezelf vooral?

“Ik zie mezelf als een circusact, zo een met van die Chinese bordjes. Ik vind veel dingen zo ontzettend leuk en interessant, dat ik elke dag een hele trits bordjes draaiend probeer te houden in mijn eigen voorstelling. Dat lukt overigens maar zelden goed, de circusvloer is vaak bezaaid met kapot gevallen bordjes.”

We kennen je als jury en vooral voice-over bij het spelprogramma Lingo. Wat fascineert jou zo aan taal? En wat maakt Lingo zo leuk?

“Lingo speelt met de basis van de taal: 5-, 6-, en 7-letterwoorden, woorden die de meeste mensen wel beheersen. Die mensen spelen het spel mee vanaf de bank, roepen de oplossing naar kandidaten of slaan zichzelf voor het hoofd als ze het niet weten. Voor mensen die het Nederlands nog wat minder goed beheersen – nieuwkomers en kinderen – is Lingo een speelse leerschool om je taalvaardigheid te verbeteren. Lingo is oer-Nederlands dus: nuttig én aangenaam.”

Het ABC van JP, waarom moest dit boek er komen?

“Ik heb in meer dan 2500 afleveringen Lingo verteld over talige zaken, mijn hoofd borrelt over van grappige, fascinerende en totaal overbodige taalweetjes. Het was tijd voor een boek waarin al die kennis ook voor eens en voor altijd op papier stond. Want zo’n boek is het, het staat vol met taalsnacks, het is een boek dat je op je nachtkastje hebt liggen, dat je zo nu en dan oppakt om even te lachen over taal, om versteld te staan of om je op te winden.”

Hoe ben je vervolgens voor Het ABC te werk gegaan? Heb je bijvoorbeeld een schriftje waarin je taalwetenswaardigheden bijhoudt?

“In de notities-app van mijn telefoon noteer ik alles wat ik zie, lees en hoor over taal. Al die ingevingen heb ik gebruikt om Het ABC van JP te schrijven. Dat is ook de reden dat het boek een reis door het taaluniversum in mijn hoofd is. Ik neem je mee op reis langs al mijn notities.”

Wat is het meest opzienbarende dat je hebt ontdekt als taalfeitje of -anekdote?

“Dat vind ik een moeilijk te beantwoorden vraag; ik heb in de loop van de jaren zoveel opzienbarende anekdotes gehoord! Bijvoorbeeld dat het Melbatoastje is genoemd naar de Australische wereldberoemde operazangeres Nellie Melba – ze was ziek en genas door dun gesneden geroosterde boterhammetjes. Dat Hongaren een woord hebben voor lekker thuis in je T-shirt rondhangen zonder onderbroek: ‘Donaldkacsázás’ – net als Donald Duck rondlopen. Het sneue gegeven dat wij ons woord ‘baas’ aan 57 talen hebben uitgeleend. Dat het woordje ‘er’ onmogelijk te leren is voor tweedetalers en dat de chihuahua van Paris Hilton verantwoordelijk is voor het lemma ‘chihuahuadilemma’ in Van Dale. Ik zou zeggen: lees dat boek!”

In ‘BiFi-worstje’ spreek je het eerste deel uit als biefie; in ‘Cli-Fi’ (Climate Fiction) als klaaifaai. Hoe kom je in hemelsnaam op het idee om de inconsequente uitspraken van vergelijkbare woorden te noteren?

“Ik kon maar heel moeilijk wennen aan de uitspraak ‘wiefie’ voor WiFi. Mijn weerzin heeft ermee te maken dat iedereen ‘haaifaai’ zegt en nooit ‘hiefie’. Met die inconsequentie in het achterhoofd maakte ik in Het ABC een lijst van alle andere woorden die op -fi eindigen. Moeten we bijvoorbeeld het BiFi-worstje ook als ‘baaifaai’ uitspreken? Dat is natuurlijk niet aan de hand: ‘bifi’ is de fonetische uitspraak van het Engelse ‘beefy’ (vlezig). Je zegt alleen ‘baaifaai’ na een paar glazen witte wijn tijdens de Vrijmibo. Nog een paar glazen wijn verder zal dat waarschijnlijk ook ‘vrijmaaibo’ geworden zijn!”

Taal verbindt. Leg dat eens uit?

“‘Taal verbindt ons allemaal’ is een uitspraak van koningin Máxima. Een waarheid als een koe; zonder taal zouden we helemaal nergens zijn met z’n allen. Volgens de legende van de Toren van Babel spraken de mensen ooit één taal, maar toen ze probeerden een torenstad – Babel – te bouwen die tot in de hemel reikte, strafte God ze met spraakverwarring waarna alle volkeren een andere taal spraken. Die Babylonische spraakverwarring is mijn inspiratie, in Het ABC laat ik zien dat veel talen verwant zijn met elkaar, dat we woorden lenen en ook weer uitlenen. Mocht het boek ooit in het Engels verschijnen is The Power of Babel misschien wel een goede titel.”

Frustreert het jou niet dat een taal ‘leeft’ en dus vrijwel dagelijks onderhevig is aan veranderingen? (Heb je net geleerd hoe iets correct geschreven wordt…)

“Integendeel, ik vind het fantastisch dat taal leeft! In mijn eerste studiejaar (lang, lang, lang geleden) bespraken we een boek dat Language changes: progress or decay (Taal verandert: vooruitgang of verval, red.) heette. Ik ben een hartstochtelijk aanhanger van de progress-school. Laat maar komen die veranderingen! Ik heb ook geen taalergernissen als ‘me moeder’ of ‘ hij wilt’. Vooruitgang!”

Is er op het gebied van taal nog iets wat je zou willen leren of kunnen?

“Ik ben een ‘trekkie’, een fan van Star Trek. De bemanning van de Starfleet-schepen communiceert met andere volken met behulp van hun ‘Communicator’, een superhandig apparaatje waarmee je met elke buitenaardse beschaving kunt communiceren. Ik zou graag betrokken zijn bij de ontwikkeling van dat apparaat hier op aarde zodat we klaar zijn voor contact als de aliens eenmaal op aarde landen. Taal verbindt ons allemaal!”

Kunnen we in de toekomst nog meer taalboeken van je verwachten? Of heb je alles nu wel gezegd?

“Ik ben nog maar net begonnen en heb de smaak te pakken. In goed Nederlands: you ain’t seen nothing yet! The Power of Babel!”

Over het boek

Al bijna twintig jaar is Jan Peter ‘JP’ Pellemans bij het grote publiek bekend als het scherpe, geestige en soms vileine taalkundige geweten van het tv-programma Lingo. Wat veel mensen niet weten, is dat hij zich al jarenlang professioneel bezighoudt met taal: als NT2- docent, communicatiedeskundige, mediatrainer en bedenker van televisieprogramma’s. In Het ABC van JP neemt hij je mee in zijn persoonlijke taaluniversum: een rariteitenkabinet vol vrolijke anekdotes, taalfascinaties en -obsessies. Zo wist je vast niet dat er geen Nederlands equivalent bestaat van het Finse Kalsarikännit: langzaam dronken worden op de bank in je onderbroek. En dat het hondenvoer Frolic in het Engels ‘ravotten’ betekent, en afstamt van het Middelnederlandse ‘vrolyc’. En waar het woord ‘pierewaaien’ vandaan komt…

(Het ABC van JP, Thomas Rap, € 18,50)

Over de schrijver

Jan Peter ‘JP’ Pellemans (1961) studeerde Nederlands aan de Hogeschool en aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en werkt al jarenlang als docent, communicatietrainer, presentatiecoach en (eind)redacteur voor televisieprogramma’s zoals Wie is de Mol?, 10 voor Taal en Taxi. Hij is bedenker van de NPO2-quiz De Tafel van Taal en verwierf nationale bekendheid met zijn rol als jurylid, sidekick en voice-over van Lingo waar hij sinds 2005 werkzaam is.

Zin in…

Wij mogen 3 exemplaren van Het ABC van JP weggeven. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 11 oktober.