Schrijver Hanna Bervoets:

Een relatie met weeffouten. In de roman Leer me alles wat je weet hebben Jodie en Daniel behalve een liefdesrelatie ook een werkrelatie, die met elkaar versmolten zijn. En vormen de vrouwen elkaar. Al is er sprake van een disbalans, er is ook een diepromantische klik. Volgens schrijver Hanna Bervoets (1984) kunnen al die zaken in één en dezelfde relatie prima naast elkaar bestaan.

Je nieuwe roman Leer me alles wat je weet wordt getypeerd als een liefdesroman, een familieroman én een tijdsbeeld. Hoe zie je dat zelf?

“Ik typeer de roman zelf als ‘liefdesroman zonder bloedverwanten’. Daarmee bedoel ik dat het boek draait om hoe we worden gevormd door mensen om ons heen die niet per se directe familieleden zijn. Onze vrienden, collega’s, mentoren, artsen, en, natuurlijk: onze geliefden en ex-geliefden. Al die mensen die we in de loop van ons leven tegenkomen maken ons tot wie we nu zijn, dat vond ik een mooi uitgangspunt voor een roman, ook omdat veel romans toch draaien om hoe we gevormd zijn door de band met onze ouders. Interessante materie, maar ik besloot daar nu eens recht tegenin te schrijven. 

Het boek beslaat vier decennia, in die zin is het ook het verhaal van een tijdperk. Of eigenlijk: het verhaal van verschillende tijdperken. Ik ben altijd geïnteresseerd hoe ons handelen en denken wordt beïnvloed door de tijdsgeest. Wij maken de tijdsgeest niet, de tijdgeest maakt ons, dat was mijn uitgangspunt. Het boek loopt van eind jaren 80 tot het heden, en in die periode veranderde ons denken over machtsrelaties, heldendom, ziekzijn, niet in de laatste plaats door de opkomst van het internet. Die ontwikkeling beschrijf ik in het boek.”

De roman verhaalt over de (overleden) Danielle, ‘Daniel’, vanuit het perspectief van haar grote liefde Jodie. Waarom koos je haar als verteller?

“Ik noem dit boek wel eens een Trojaans Paard, in de zin dat het, zonder dat de lezer het misschien doorheeft, uiteenvalt in twee delen. Jodie wil Daniels leven reconstrueren: om te begrijpen waarom haar geliefde is overleden, net zo goed om haar nog even bij zich te houden. In de eerste helft van het boek lezen we hoe Daniel is geworden wie ze is, hoe ze is beïnvloed door zowel haar naasten, als door de tijdgeest waarin ze volwassen werd. In de tweede helft van het boek lezen we over de relatie tussen Jodie en Daniel, en vanaf dat punt wordt het vooral Jodies verhaal, krijgen we háár perspectief voorgeschoteld. We lezen hoe Daniel Jodie gevormd heeft, en de vraag is: staat Jodie in Daniels licht, of in haar schaduw?”

Hoe was die liefde tussen Daniel en Jodie?

“Dat is een nogal grote vraag, maar ik noem het zelf een relatie met weeffouten. Zo beginnen Jodie en Daniel als collega’s, ze richten samen een stichting op waarmee ze mensen met medische klachten helpen de juiste diagnose te krijgen. Daarbij hebben ze een groot leeftijdsverschil, Jodie en Daniel verschillen veertien jaar, en Jodie is 19 als ze Daniel ontmoet. Bovendien is ze fan van Daniel, ze kijkt enorm op tegen deze vrouw. In die zin zou je kunnen zeggen dat de verhoudingen in de relatie niet helemaal in balans zijn, maar ik heb daar als schrijver geen direct oordeel over willen vellen.

Disbalans an sich is wat mij betreft geen moreel probleem. Wel lees je wat de consequenties zijn, Jodie wordt ouder, wil zich ontwikkelen, en dat laatste vindt ze moeilijk: binnen de werkrelatie die ze heeft met Daniel, maar ook binnen de liefdesrelatie – die twee relaties zijn op een ingewikkelde manier versmolten. In die zin zou je Daniels dood ook onvermijdelijk kunnen noemen, het is een belangrijke stap in Jodies ontwikkeling die natuurlijk nooit eindigt. Je kunt het boek zelf ook lezen als onderdeel van dat wordingsproces, Jodie schrijft Daniels hele verhaal op, pas daarna kan ze haar laten gaan. En wanneer Jodie onderzoek doet naar Daniels verleden en naar de mensen die haar hebben gevormd, doet ze in wezen onderzoek naar haar eigen verleden, omdat Daniel háár voor zo’n groot deel gevormd heeft. 

Tegelijkertijd kent hun relatie ook diep romantische elementen, en voor Jodie blijft Daniel altijd de liefde van haar leven. Voor mij kunnen al die dingen heel goed naast elkaar bestaan.”

Kun je iets zeggen over de titel?

“De titel verwijst naar hét grote thema van de roman: kennis. Het boek gaat over hoe kennis macht verschaft, en vaak ook houvast. En over hoe kennis ons vormt, for better or for worse. Dat thema komt op allerlei niveaus terug.

Zo helpen Jodie en Daniel mensen met fysieke klachten die op zoek zijn naar een medische diagnose, ofwel: kennis over hun eigen lichaam. Daniel en Jodie noemen die mensen ‘kenniszoekers’. We zien hoe medische kennis de afgelopen decennia toenam, onder invloed van wetenschappelijk vooruitgang maar ook de tijdgeest – er is, na nogal wat feministische golven, nu meer aandacht voor het vrouwenlichaam dan vier decennia geleden. In die zin werkt het twee kanten op. De tijdgeest genereert kennis, maar kennis beïnvloedt de tijdgeest. Waar vrouwen met buikpijn tien jaar geleden nog met een kruik naar huis werden gestuurd, zullen ze nu, hopelijk, worden onderzocht op endometriose – een aandoening die aan aantal keer terugkomt in het boek. We hebben meer begrip en sympathie voor deze vrouwen omdat we meer kennis hebben over hun lichamen. Kennis geeft dus ook macht in de zin dat het leidt tot sympathie en erkenning. En andersom: wie niet op erkenning kan rekenen, heeft een achtergestelde positie in onze samenleving.

Hoe kennis macht verschaft lezen we ook in de delen over de opkomst van internet. Dankzij internet hadden patiënten vanaf de jaren 90 voor het eerst soms meer kennis dan hun artsen waar het op hun eigen lijf aankwam, daarmee kantelden de machtsverhoudingen in de behandelkamer. Daniel is van begin af aan handig met internet, je zou het personage zelfs kunnen zien als metafoor voor het internet, haar opkomst loopt precies parallel aan de opkomst van het world wide web, en ook zij doet de machtsverhoudingen in de behandelkamer kantelen.

Daarnaast slaat de titel op Jodies relatie met Daniel. Als Jodie Daniel voor het eerst ontmoet, denkt ze: Neem me mee, leer me alles wat je weet! Ze ziet haar als voorbeeld, wil haar als mentor. Daar zit ook een erotische component in. Die al dan niet erotische verhouding tussen mentor en pupil komt ook constant terug in het boek, het is echt een motief: ook de andere personages in het boek ontmoeten in hun leven verschillende mentor-achtige figuren, die hen allemaal op hun eigen manier zullen vormen door wat ze hun leren, of, soms: wijsmaken.

Ten slotte verwijst de titel ook naar Jodies zoektocht naar wie Daniel was en waarom ze dood is. Jodie gaat te rade bij Daniels beste vriend en bij haar ex: de mensen die Daniel leerden hoe te leven. Nu wil Jodie van hen weten: wie was Daniel? Ze is op zoek naar houvast, al betekent dat in dit geval ook: naar vasthouden. Zolang ze over Daniel kan nadenken, hoeft ze haar niet los te laten.”

Gedurende haar leven gaat Daniel patiënten bijstaan die nog geen medische diagnose hebben ondanks een lange rit in de medische molen. Onbaatzuchtig zo lijkt het. Is dat echt zo?

“Onbaatzuchtigheid bestaat niet, wat mij betreft. En dat is ook helemaal niet erg. Wanneer we handelen, ook als we iets goeds doen voor een ander, handelen we altijd vanuit een waaier aan motieven. We willen die ander helpen. Maar krijgen daar zelf een goed gevoel bij. Of we krijgen er geen goed gevoel bij maar willen die ander helpen omdat ons geweten anders gaat opspelen – dan sussen we ons geweten door te handelen.

Daniel wil anderen helpen, ja, maar ze is ook eerzuchtig. Daarbij vindt ze het lastig haar leven richting te geven, en haar werk voor de stichting geeft haar een duidelijk doel. Ze geniet van het praktische aspect ervan, van de dankbaarheid die ze ervoor ontvangt. Allemaal heel menselijk, al merk ik wel dat het lezers soms verwart. Die zeggen: huh, maar Daniel is helemaal niet zo aardig? Ik denk wel dat Daniel aardig is, of kan zijn, maar ze is ook compleet onbeholpen, en handelt vaak uit angst.”

Heeft Daniel erkenning van anderen nodig om te kunnen bestaan?

“Erkenning is wel een belangrijke drijfveer voor Daniel, ja. Ze omarmt haar werk met die patiënten echt als identiteit, en wanneer dat werk onder druk komt te staan door factoren van buitenaf, voelt ze zich in het nauw gedreven en gaat ze rare sprongen maken. Het thema erkenning komt overigens steeds opnieuw terug in het boek. Daniel streeft naar maatschappelijke erkenning. De patiënten die zij bijstaat willen erkenning voor hun medische klachten. Jodie streeft naar Daniels erkenning, tot ze merkt dat ze meer nodig heeft dan dat. Veel personages in dit boek hebben een achtergestelde positie in de maatschappij; ze zijn fysiek beperkt, komen uit een arm gezin, zijn homoseksueel in een tijd waarin queerrelaties niet vanzelfsprekend zijn. Je zou die achtergestelde positie kunnen zien als motor voor een extreme hang naar erkenning, zeker bij Daniel. Een lesbische vrouw zonder veel geld, met een fysieke beperking; wat is haar bestaansrecht? vraagt ze zich waarschijnlijk af. Haar eergevoel is enorm.”

Je bent bijzonder gedetailleerd te werk gegaan, als je het leven van Daniel door Jodie laat reconstrueren. Dat resulteert in een kloek boek. Waarom koos je ervoor dat zo uitgebreid te doen?

“In mijn werk ben ik altijd geïnteresseerd in hoe wij worden gevormd door cultuur, in de breedste zin van het woord: politiek, wetenschap, moraal. Het leek me interessant eens een boek te maken dat meerdere decennia beslaat, om dat thema breder uit te werken. Daarbij houd ik zelf van boeken waarin een heel leven wordt beschreven: Een kleine levenvan Hanya Yanagihara, of het werk van Rebecca Makkai. In Leer me alles wat je weet zie je niet alleen Daniel opgroeien, maar ook Jodie, haar ex Barbara, haar beste vriend Sjoerd. Al die personages beïnvloeden elkaar in de loop van hun leven, en zelf zijn ze een soort bootjes op de golven van de tijdgeest.

Daarbij vond ik het belangrijk dat je snapt waarom personages handelen zoals ze handelen. Daniel krijgt ruzie met haar beste vriend: hoe komt dat, waarom denken ze allebei dat de ander het probleem is? Daar komen we achter doordat we beide perspectieven voorgeschoteld krijgen. Als schrijver, maar ook als mens, wil ik liever begrijpen dan oordelen. Overkoepelende vraag in het boek is daarbij: waarom is Daniel er niet meer? Daarvoor rijkt het boek allerlei puzzelstukjes aan die in de loop van de roman in elkaar vallen. Leer me alles wat je weet bestaat uit tien delen, en elk deel heeft een eigen spanningsboog. Maar: alle delen grijpen in elkaar, inhoudelijk, thematisch en plot-technisch.”

Na lezing blijft je roman gezien de besproken kwesties wel even hangen. Wat hoop jij dat de lezer vooral bijblijft?

“Ik schrijf geen boeken om een bepaalde boodschap over te brengen. Ik ben een mild persoon, mild naar mijn personages, naar mijn vrienden, naar mijzelf. Ik wil begrijpen, niet veroordelen. Misschien hoop ik hooguit iets van die mildheid bij de lezer teweeg te brengen. Omdat de lezer begrijpt waarom personages handelen zoals ze handelen, ook als ze ‘verkeerde’ beslissingen nemen. Maar in de eerste plaats hoop ik natuurlijk dat de lezer zich voor een paar uur mee laat voeren door mijn werk en daar plezier uit put, zo simpel is het ook wel weer.”

Toevallig alweer aan een volgend (schrijf)project begonnen?

“Ja, ik heb altijd allerlei ideeën en heel veel zin die binnenkort uit te gaan werken.”

Over het boek

Dit boek gaat over Danielle – ‘Daniel’ – de Koster. Heldin volgens velen, knettergek volgens sommigen; Daniel leidt een bewogen leven. Na een aantal vormende omzwervingen vindt ze haar bestemming: ze gaat patiënten bijstaan, ‘kenniszoekers’ die nog geen medische diagnose hebben. Maar hoe onbaatzuchtig is ze werkelijk? En hoe weet je wat het goede is? Wanneer Daniels reputatie verslechtert, voelt ze zich in het nauw gedreven. En nu is Daniel dood. Jodie, haar grote liefde, wil weten waarom en gaat te rade bij de mensen die haar het beste kenden.

Bij Sjoerd, met wie Daniel in de jaren 90 voor de hiv-vereniging werkte. Bij Daniels ex Barbara, die altijd een bepalende rol in haar leven bleef spelen. Voor hen was Daniel een getroebleerde vriend en complexe geliefde, die nooit echt heeft leren omgaan met haar eigen gemankeerde lichaam. Zo reconstrueert Jodie Daniels levensverhaal. Leer me alles wat je weet is een indringende liefdesgeschiedenis, een familieroman zonder bloedverwanten en het verhaal van een tijdperk.

(Leer me alles wat je weet, Pluim, € 29,90)

Over de schrijver

Hanna Bervoets (1984) schreef negen romans en een verhalenbundel die verschillende malen werden bekroond en in uiteenlopende talen vertaald. In 2017 won Bervoets de Frans Kellendonk-prijs voor haar gehele oeuvre, in 2021 was zij auteur van het Boekenweekgeschenk Wat wij zagen. Dit boek werd een wereldwijd succes en is aan vijftien landen verkocht.

Zin in? 

Wij mogen 3 exemplaren van Leer me alles wat je weet weggeven. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m xxx.