Schrijver Janke Reitsma

Verder kijken dan wat ze in eerste instantie ziet of hoort. Dat drijft Janke Reitsma (1988) als schrijver én als orthopedagoog. Voor haar nieuwe roman Alles wordt lichter raakte ze geïnspireerd door verhalen die ze tegenkomt in haar werk in de zorg én de reis die ze als schrijver door Noorwegen maakte.

Je bent schrijver én gedragswetenschapper. Versterken die twee elkaar, of zijn ze weleens met elkaar in conflict? Hoe zie je jezelf vooral?

“Ik werk naast het schrijven als orthopedagoog in de gehandicaptenzorg en daar haal ik veel voldoening uit; ik vind het leuk en belangrijk om iets voor anderen te betekenen, in het bijzonder voor mensen met een beperking. Ik voeg iets toe aan hun leven, maar zij ook zeker aan dat van mij. Tegelijkertijd krijg ik vaak te maken met ingrijpende verhalen. Soms staat een groot verhaal in één kleine zin in een dossier. Dat fascineert me als mens en ook als schrijver, ik vraag me dan af wat er achter zo’n zin schuilgaat. In dit boek vertel ik zo’n – overigens wel helemaal verzonnen – verhaal. Over een jonge vrouw die moeder wordt terwijl ze daar nog niet klaar voor is; ze is eigenlijk zelf nog een kind. Het verhaal laat zien hoe iemand komt tot een wanhoopsdaad en vooral hoe zij daar mee in het reine probeert te komen. 

Om op je vraag terug te komen, ik zie mijzelf als schrijver én als orthopedagoog, en meestal versterken die twee elkaar. Als ze met elkaar in conflict zijn, gaat dat vaak over tijd. Het is soms best een klus om een verantwoordelijke baan met het schrijven te combineren. Na mijn debuut nam ik een tussenjaar om me volledig op het schrijven te richten, dat was fijn, maar eerlijk gezegd ben ik gelukkiger als ik beide combineer.”

Je hebt de schrijversvakschool gedaan. Was je daarna schrijver, of zat dat altijd al in je?

“Al vanaf het moment dat ik kon schrijven, dus zo rond mijn 6de of 7de, schreef ik al verhaaltjes. Eerst nog op papier en later op onze eerste computer die mijn vader van zijn werk kreeg. Ik tikte DOS-documenten vol en die werden opgeslagen op een floppydisc. Ik heb die floppy’s nog wel ergens maar heb geen idee meer wat er op staat. Het schrijven zat er dus altijd al in. De kinderverhaaltjes werden serieuze korte verhalen. Voordat ik naar de schrijversvakschool ging, had ik al veel schrijfmeters gemaakt en ook al wel workshops gevolgd en coaching gehad. Toch hebben de lessen op de schrijversvakschool mijn schrijfkwaliteiten naar een hoger niveau getild. Ik heb veel technieken geleerd en het belangrijkste wat ik daaruit meeneem, is vooral dat alles mag. Teksten waarin je vrijuit experimenteert, leiden uiteindelijk vaak tot iets moois.”

Je nieuwe roman Alles wordt lichter speelt zich af in Noorwegen. Je beschrijft het landschap prachtig. Wat heb jij met dat land?

“Ik ben tijdens mijn tussenjaar twee maanden in Noorwegen geweest. Ik woonde en werkte vier weken op een boerderij, zoals de boerderij van Jakob en Ylva uit het boek. Terwijl ik samen met de boer op het land de aardappelen pootte en de schapen schoor, ontstonden ook mijn personages. Ik zag ze voor me op die afgelegen plek. Ik voelde de tegenstellingen van zo’n plek: het idyllische en tegelijk toch ook een beetje opgesloten zijn. De bergen zijn prachtig, maar ze kunnen je ook belemmeren. Zelf was ik blij dat ik na vier weken op die afgelegen boerderij de bus weer kon pakken om verder te reizen. Tijdens mijn tijd in Noorwegen heb ik veel bergwandelingen gemaakt. Pas toen ik weer thuis was, kwam ik op het idee om Ylva door de bergen te laten wandelen tijdens haar poging om haar verleden onder ogen te zien en er vrede mee te vinden.”

Hoe kwam je het verhaal van Ylva, de hoofdpersoon, tot je?

“In mijn werk als orthopedagoog kom ik regelmatig verhalen tegen die erg raken. Dan staat er bijvoorbeeld in een dossier dat iemand een verstandelijke beperking heeft gekregen na een ongeluk op de kinderleeftijd of doordat een van de ouders het kind – onbedoeld – schade heeft toegebracht. Hoe ga je dan verder, vroeg ik me af. Hoe leef je met zo’n schuld? Welke innerlijke weg moet je dan afleggen? Zo ontstond Ylva. 

De jonge Ylva is erg zoekende naar geluk, naar iemand zijn, naar identiteit. Ze staat er alleen voor en dat is moeilijk op haar leeftijd. Ze komt per ongeluk op de boerderij bij Jakob terecht, ook de zwangerschap overkomt haar. In de tweede verhaallijn is Ylva 30 en is haar reis veel bewuster. Ze heeft een duidelijk doel: ze wil haar kind opnieuw ontmoeten en maakt zich daar klaar voor.”

Wat doet een intelligente, goed opgeleide vrouw als nachtschoonmaker van treinen?

“Ylva leeft met zo’n groot schuldgevoel dat ze zichzelf een tijdlang geen bestaansrecht meer gunt. Ze trekt zich letterlijk terug in het donker en kiest voor een baan die ze zelf ziet als een hondenbaan. Verrassend is dat dat het helemaal niet blijkt te zijn. Haar werk en vriendschap met haar collega is juist een reden om te leven en uiteindelijk haar verhaal onder ogen te zien en te vertellen.”

Ylva heeft man en kind verlaten, toen haar zoontje pas een halfjaar was. Hoe komt een moeder daartoe?

“Dat is precies zo’n vraag die ik mezelf vaak stel als ik iets in de krant lees of op het nieuws zie. Ik wil weten wat er achter zit, waarom iemand doet wat hij doet. Ylva werd moeder toen ze er nog niet klaar voor was, er was geen netwerk en haar zoontje Magnus bleek een huilbaby. Ik wilde laten zien hoe zo’n situatie langzaam kan escaleren en hoe dat samenhangt met de omgeving, zodat je compassie kan voelen voor wat Ylva doet.”

De pijn en wanhoop van Ylva raken je als lezer diep. Maar jij weet als schrijver het verhaal en de emotie ingetogen en licht te houden. Hoe doe je dat?

“Ik ben me inderdaad erg bewust van het risico dat het verhaal te zwaar wordt. Omdat ik de lezer de wanhoop en het verdriet van Ylva ook niet wil onthouden, compenseer ik dat met lichtere stukken. Dat doe ik door emoties zo weinig mogelijk te benoemen en in gedrag en omgeving voelbaar te maken. Tijdens een zware emotionele scene ben ik spaarzaam met taal en hou ik de dialogen kort. Dan voel je in de witregels de pijn en wanhoop. Ook speel ik met de omgeving. Tijdens een moment dat de wanhoop groot is laat ik Ylva een berg oplopen, terwijl het op een vlak stuk ook in haar hoofd rustiger is. Het speelse jongetje dat met haar meeloopt zorgt voor lichtheid. Dat geldt ook voor bijpersonages zoals de moppenvertellende buurman van Jacob en Ylva.”

Ylva voelt na tien jaar ineens dat ze naar haar zoon terug moet. Waarom heeft dat tien jaar geduurd? En vanwaar komt die drang en behoefte nu?

“De gebeurtenis die op de boerderij plaatsvond, heeft Ylva ontwricht. Het is een grote schuld die ze met zich meedraagt en tegelijk is het ook een traumatische ervaring waar ze lang niet naar kan kijken. Ze heeft zichzelf letterlijk verstopt. Pas na ruim acht jaar dringen de herinneringen zich op en vertelt ze haar vriendin dat ze een kind heeft. Als ze die woorden eenmaal heeft uitgesproken, kan ze het niet meer loslaten en wil ze naar hem toe.”

Je boek gaat ook over ‘de helende werking van reizen’. Heeft dat misschien te maken met het feit dat Ylva te voet reist?

“Het leven in de natuur, elke dag meebewegen met wat het landschap en de omstandigheden je brengen. Dat is op zichzelf al helend. Reizen en zeker wandelen laat je zien hoe klein je bent in een machtig landschap en brengt je tegelijkertijd bij je eigen kracht en betekenis. Althans, zo ervaar ik dat zelf. Ylva heeft het nodig om de bergen, die symbool staan voor haar worstelingen, te beklimmen. In dat ruige landschap, waar ze af en toe andere mensen ontmoet, durft Ylva beetje bij beetje haar verleden onder ogen te zien en maakt ze zich klaar voor een bezoek aan haar kind.”

Wat wil je de lezer graag meegeven met je boek? Of wat hoop je te bereiken?

“Wat mij drijft in mijn werk als schrijver én als orthopedagoog is dat ik verder wil kijken dan dat wat ik in eerste instantie zie of hoor. Er is altijd een groter verhaal, inzicht in dat verhaal geeft empathie en compassie, iets wat we in de huidige wereld heel hard nodig hebben. Oordeel niet te snel maar zie die ander, verdiep je in die ander. Door Ylva haar verhaal hoop ik ook dat mensen die zelf worstelen met schuld, rouw of trauma, zich gesterkt voelen. Hoe diep het dal ook is, er is altijd hoop. 

Daarnaast wil ik ook graag sterke scènes schrijven en mezelf als schrijver steeds opnieuw uitdagen om met schrijfstijl en taal het verhaal voelbaar te maken.”

Speelt er toevallig al een idee voor een volgende roman in je hoofd?

“Nee, nog helemaal niet. Ik heb tweeënhalf jaar gewerkt aan Alles wordt lichter. Na mijn debuut was het best een intensief project. Ik neem dus nu eerst even een tijdje rust maar mijzelf kennende, gaat er vast snel weer wat kriebelen.”

Over het boek

Ylva weet dat je alleen weg kunt lopen als je ergens thuishoort. Zijzelf is geen wegloper, maar een reiziger. Ze gaat vooruit. Waarheen weet ze pas als ze na een urenlange busreis op een boerderij terechtkomt. Ze mag in een huisje op het erf wonen. Zij aan zij met de boer bewerkt ze het land en geeft ze zich over aan het ritme van de natuur. Een plek zonder vragen, tot op de dag dat een onherroepelijke gebeurtenis haar terugwerpt in haar eenzame bestaan.

De daaropvolgende jaren speelt haar leven zich af in het donker. ’s Nachts maakt ze treinen schoon, overdag verschuilt ze zich in haar flat. Na acht jaar dringt de waarheid zich onverbiddelijk aan haar op. Ze pakt haar spullen en zet dwars door de bergen koers naar haar verleden.

(Alles wordt lichter, Mozaïek, € 23,99)

Over de schrijver

Janke Reitsma (1988) is schrijver en gedragswetenschapper. Ze studeerde literaire fictie aan de Schrijversvakschool in Groningen, publiceerde twee korte verhalen in literair tijdschrift Liter en won diverse schrijfwedstrijden. In 2021 debuteerde ze met de roman Niets ontgaat ons. Alles wordt lichter is haar zojuist verschenen tweede roman. Ze biedt schrijfbegeleiding aan beginnende fictieschrijvers.

Zin in?

Wij geven 3 exemplaren van Alles wordt lichter weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 17 april.