‘Wat erg voor je’

Iemand uit je omgeving is een dierbare verloren. Grote kans dat je wat van je wil laten horen (goed idee!). Je doet het altijd goed. Maar toch ook weer niet. Condoleren, steun betuigen, helpen: het kan voelen alsof je op eieren moet lopen. Is eigenlijk ook wel een beetje zo. Zin deed onderzoek in eigen bubbel en kwam tot de volgende aanbevelingen.

Iemand die je kent is net overleden. Daarom wil je iets van je laten horen aan de naasten. Wat écht zo is: er is werkelijk niets wat je kunt zeggen waardoor iemand minder verdriet heeft. Het best haalbare is dat iemand zich gezien voelt in haar verdriet door jouw aandacht. En dat kan bijzonder steunend zijn.

In het slechtste geval… er zijn veel dingen die je kunt zeggen waardoor iemand zich (even) nog beroerder kan voelen. Niet omdat het slecht is wat je zegt of doet  – hoewel… soms, we komen daar nog op terug – maar omdat iemand die net haar liefste partner/vader/moeder/kind/zus of broer/vriend(in) verloren heeft enorm ‘open ligt’. Alsof de beschermende opperhuid eraf gestroopt is. Daardoor komt alles hard binnen. Natuurlijk is de ene rouwende er gevoeliger voor dan de ander. De een krijgt de meest vreselijke Hallmark condoleancekaart in de bus en waardeert het gebaar. Sophia: “Er wordt aan me gedacht, dat doet me goed. Het interesseert me echt totaal niet wat voor kaart het is, ik heb wel wat anders aan mijn hoofd.” De ander beziet de kaart met afschuw: deze kaart past toch niet bij mij? Of bij de overledene? Hoe kon X dit nou uitzoeken? Sta je echt dicht bij de naasten, dan kan het soms wat makkelijker zijn om er op een fijne manier te zijn voor de rouwenden.

Wat (niet) te doen 
Dag van sterven – tot aan de uitvaart

* Een appje sturen
We vinden het geen aanrader in deze periode. De onuitgesproken regels van appjes zijn dat je ze niet negeert en dat je erop moet reageren. Tenminste, bij ons, de Zin-lezersgeneratie. Grote kans dat het voor naasten als corvee kan voelen. Een appje kan ook behoorlijk dwingend zijn. Het komt heel direct binnen en de timing ervan kan heel verkeerd zijn. En in deze periode moet er vaak veel geregeld worden met naasten rond uitvaart, die telefoon moet dus aan blijven, en dan kunnen condoleer-appjes hinderlijke muggen zijn. Maar. Communiceer je altijd al vaak en veel over de app met de naaste(n), dan is het minder ‘erg’. Alleen: stel geen vragen waarop de rouwende een antwoord ‘moet’ geven. De rouwende appt zelf ook? Als dat persoonlijke appjes zijn: dan kun je gerust terug appen. Is het een ‘one app fits all-app’, hang dan een (gebroken) hartje of ander symbooltje aan het bericht. Of app iets korts terug. 

* Bloemen sturen
Vaak een passend gebaar. Zeker als je ‘snel’ iets wilt laten horen, en bijvoorbeeld met een groepje collega’s/teamgenoten je medeleven wilt betuigen. Het kan een idee zijn om de bloemen af laten leveren mét vaas. Dan hebben de naasten er geen werk aan. Het sturen van een kaars, een fles wijn, of iets anders kan ook passend zijn.

* Een kaart sturen (of door de bus doen)
Eigenlijk altijd een goed idee. De naasten kunnen het bekijken als ze er energie of kracht voor hebben en het vraagt geen directe reactie van ze. Fijn, want ze moeten al zoveel, nu. Ook als je wat verder weg staat van de naasten of overledene is dit altijd een goed idee. Je hebt geen postzegel? Dat kan tegenwoordig ook online (je koopt een code). En regel je het via Greetz dan hoef je helemaal de deur niet meer uit.

Overigens: een echte rouwkaart is oké. Maar een ‘gewone’ ansichtkaart is ook goed. Een kaart die je kocht bij een museumwinkel, bijvoorbeeld. Lukt het je om een (mooie) herinnering aan de overledene op te schrijven? Of wat de overledene voor jou betekende? Doen. En anders: maak het jezelf niet moeilijk als je niet zo’n schrijver bent. Ik denk aan jullie. Ik leef met jullie mee. Wat verdrietig dat jullie X nu moeten missen. Veel sterkte met het dragen van dit verlies.Allemaal goed. En dat geldt ook voor variaties hierop. En gecondoleerd met je verlies of ‘mijn innige deelneming’ zijn wat meer vorige eeuw, maar niet fout. Is de overledene plots en/of veel te jong gestorven, en/of ben je zelf ook nogal ondersteboven van het nieuws, dan kun je dat ook opschrijven. Wat een vreselijk nieuws, ik weet niet wat ik moet zeggen. Heel veel sterkte.

* Ken je plek. Het verdrietige nieuws delen op Insta, Threads, Tiktok of Facebook? Niet echt sjiek, maar voel je de behoefte, doe het pas nadat de directe naasten ook al iets gepost hebben. Zijn de naasten niet zo van de online media? Dan ben jij dat ook maar even niet. Zijn de naasten wel enorm van social media en delen ze aldaar hun verdriet, foto’s en anekdotes? Reageren mag en kan dan zeker. Blijf ook daar en dan op je woorden passen.

* Vraag niet: als er iets is wat ik kan doen? Het is hartstikke lief bedoeld. Alleen: je biedt daarmee niet iets aan, maar vraagt de naasten om na te denken. En daar hebben ze hoogstwaarschijnlijk geen ruimte voor in hun hoofd. Wil je echt iets doen, breng dan eten, knip de heg, kom stofzuigen, laat de hond uit, draai een was. (Mits je al gewend was om bij de naasten over de vloer te komen en de naasten deze klussen graag uit handen geven.) En het hoeft niet allemaal direct in de eerste week na het overlijden. Juíst niet. 

Wat (niet) te doen

Uitvaart – het eerste jaar na het overlijden

* Word je uitgenodigd voor de uitvaart, dan ga je. Of niet, maar dan laat je dat op tijd weten. Is de kaart onduidelijk? Of twijfel je over wat je aan moet? Bloemen mee kunt nemen? Vraag aan mensen die dichter bij de overledene staan wat de bedoeling is.

* Op de uitvaart. Lijken de naasten zich goed te houden en wordt er af en toe gelachen? Mooi, maar zorg dat jij niet de grappenmaker of gangmaker bent. En heb het met de naasten nergens anders over dan over degene die dood is. Dit is niet de plek of het moment voor je eigen leven “We gaan nu al weg, want anders staan we in de file.” Of: “Je weet zeker nu nog niet of je in oktober meegaat met ons jaarlijkse weekendje weg?” Het is ook niet gepast om uit te dragen aan de naasten dat jij misschien wel net zoveel verdriet hebt als zij. “Ik kende ‘m nog langer dan jij hè.” Zeg dat maar tegen iemand anders. Iemand die dicht bij jou staat, maar niet dicht bij degene op wiens uitvaart jij nu bent. Huilen mag altijd op een uitvaart. Zelfs al huil je voor je eigen gevoel vooral om het gemis van je eigen broer dan de overleden broer van je vriendin. Prima – zo lang je je mond er maar over houdt.

* Noteer de datum van overlijden in je agenda. Jij weet over een paar maanden wellicht niet meer precies wanneer de sterfdatum was, maar de naasten vergeten het nooit meer. En hoe fijn als ze volgend jaar rond de overlijdensdatum dan wat van je horen. In de jaren erna wellicht ook. Een kaartje blijft fijn, en het ‘appverbod’ is dan inmiddels ook wel opgeheven. Tip: met een feest als kerst of suikerfeest wordt de overledene extra gemist. Claire: “Van een oud-collega van mijn moeder krijg ik al 10 jaar met kerst een berichtje. Ik vind dat zó fijn.”

* Kun je aardig koken en woon je in de buurt? Geef een ovenschotel af. Of een diepvriesdoos met soep. Of… Homemade en met een hoog je-schuift-het-zo-naar binnen-gehalte. Eenmalig, regelmatig of af en toe. Niet vragen wat ze willen, want: nadenken. Naasten kunnen nog máánden geen puf hebben om te koken. Superfijn als ze dat dan af en toe niet hoeven te doen. Andere praktische hulp kan ook. Odette: “Op een dag kom ik thuis en zijn mijn ramen gelapt. Op mijn voordeur een briefje van de buuf, met: alsjeblieft. Superlief.”

* Wegduiken in de gang van de olie, sauzen en Aziatische maaltijdoplossingen als je een naaste in de supermarkt ziet. Niet doen. Nooit. Weet je niet wat te zeggen tegen die ex-collega of vroegere mede-luizenmoeder? Knik dan en glimlach. Jij moet niet degene zijn die oogcontact vermijdt. Andersom mag wel? Ja.

* Laat juist ook ná die eerste maand wat van je horen. Na een maand of wat, nemen de steunbetuigingen af. Dan kan het heel stil worden voor de naasten. Een appje, kaartje, een uitnodiging om te wandelen, koffie te drinken of om iets anders te doen kan bijzonder welkom zijn. Neem zelf het initiatief en leg het niet bij degene die rouwt. Die moet al zo hard werken. Maak duidelijk dat ‘nee’ zeggen ook prima is. 

Bij een overlijden

Niet zeggen. Nee, niet

De volgende zinnen zijn goed bedoeld. Natúúrlijk zijn ze goed bedoeld! Maar het zijn een soort ‘geluk-bij-ongeluk-zinnen’. Zo werkt het meestal niet voor de nabestaanden. En al helemaal niet in de eerste tijd na het overlijden. 

‘Hij heeft nu tenminste geen pijn meer’. Dus nou is het minder erg dat de naasten zonder hem verder moeten?

‘Nou ja, 92 is wel een gezegende leeftijd.’ Klopt, maar je teamgenoot is wel haar moeder kwijt.

‘Wel een mooie dood hè. Ik zou ervoor tekenen.’ Ja, maar jij bent niet doodgegaan, de vader van je collega is gestorven. Dus het gaat hier niet over jou.

‘Je bent nog jong, dus je kunt nog een nieuw leven opbouwen.’ Maar de naaste wil nu nog geen nieuw leven, zij wil haar vriend terug.

‘Jullie hebben het beter met elkaar gehad in die paar jaar dan de meeste stellen in hun hele leven.’ Bedoel je hiermee dat de naaste zijn portie geluk wel gehad heeft? Je kan ook denken: des te groter het gemis.
‘Je gaat hier vast sterker uitkomen.’ Dat wéét je niet. Of je moet helderziend zijn.

‘Nou ja, eigenlijk hadden jullie niet zo’n geweldig huwelijk, toch?’ Een deel van de rouw kan juist zijn dat het nu ook nooit meer een leuk huwelijk kan worden. Maar hoe dan ook: het is niet aan jou om daarover te oordelen? 

‘Wel fijn dat je vader en jij zo close waren.’ Het betekent ook dat het verdriet des te groter is, nu.

‘Gelukkig heeft ze de geboorte van haar kleinkind nog mee kunnen maken.’ Ja, da’s waar. Je kunt ook denken: wat erg dat ze haar kleinkind nu al los moest laten. 

‘Jullie hadden de laatste jaren toch al geen contact meer.’ Daarom kan het overlijden van zijn zus nu extra pijnlijk zijn. Nu komt het echt nooit meer goed.

‘Je zag het al wel aankomen hè.’ Euh… wat moet iemand hier nou op zeggen?

Dan is er ook nog de categorie begripvolle zinnen. Helaas zijn het ook opmerkingen waarmee je gevoelens en emoties invult voor een ander.

“Ik weet precies hoe je je voelt, want ik heb ook…” Nee, sorry, dat weet je niet. Jouw overledene is niet de overledene van je buurvrouw. En jij bent een ander mens dan jouw buurvrouw. 

Mooi gezegd

Sommige mensen zeggen of doen precies de goede dingen. Zo ervaarden deze vrouwen dat tenminste. 

Annick: “Toen mijn vader was overleden kreeg ik een kaartje van een collega. Zij schreef: neem de tijd om te rouwen, hij was het waard. Ik vond dat zó mooi.”

Mary: “Mijn moeder zat op een koor. Bij de crematie zei een koorlid tegen mij dat ze het altijd zo leuk vond om te zien hoe trots en vol liefde mijn moeder altijd over mij sprak.”
Lidia: “Ik kreeg een kaart waarop stond: ik hoorde dat je zus is overleden, ik vind dat zó verdrietig voor je! Simpel, maar zo helder. Ik voelde me er door gesteund.

Priya: “Mijn man voetbalde elke week. Een teamgenoot vertelde me laatst dat ze ‘in de derde helft’ nog altijd op mijn man proosten. Hij overleed 2 jaar geleden. Hartverwarmend.”

Suus: “Het was de tweede sterfdag van mijn vrouw toen ik van mijn nichtje een kaart kreeg met het volgende gedicht. Ik dacht en denk nog steeds: zo is het!

Wel doen na een overlijden en daarna

Praat over de overledene als het zo uitkomt. (Zoals Bram Vermeulen ooit zong: ‘dood ben ik pas als jij me bent vergeten’.) Je merkt vanzelf of praten over de overledene goed valt bij de rouwende. Deel herinneringen of stuur een foto op die je nog hebt. En luister naar de naaste. Veel mensen met rouw praten graag over hun dierbare. Daar goed naar luisteren is, zeker in het begin, het meest steunende wat je voor de rouwende kunt doen. Luisteren is trouwens echt iets anders dan vragen hoe het gaat en daarnaar luisteren. Grote kans dat iemand niet bij elke ontmoeting uitgebreid wil vertellen hoe die zich voelt. Carolina: “Hoe gaat het met je? Die vraag werd en wordt me zó vaak gesteld. Eerlijk gezegd moet ik me dan soms inhouden om niet te gaan snauwen. Hoe dénk je dat ik me voel? Ik ben mijn man verloren. In de eerste weken na zijn dood zei ik weleens dat ik me volkomen kut voelde. Maar het was niet de bedoeling dat ik dat zou zeggen, merkte ik. Met zo’n antwoord kunnen de meeste mensen niet omgaan. Voor velen was en is het een soort beleefdheidsvraag. Zoiets als ‘hoe was je vakantie’ bij het koffiezetapparaat op het werk. Dan wil iemand ook niet weten wat je nou allemaal precies deed en hoe dat was. Maar voor mij is het telkens een lastige vraag, nog steeds, na anderhalf jaar rouw. Ik zeg nu vaak: ‘Het gaat goed genoeg’. Ik kreeg dit antwoord aangereikt van een collega met rouwervaring. Top tip!” 

Accepteer dat iemand jojoot. De ene dag kan iemand prima functioneren en een paar weken/maanden later kan de rouwende zich weer opsluiten. Annekee: “Het eerste half jaar was iedereen vol begrip. Ik had mijn kind verloren. Dat is nu drie jaar geleden. En iedereen heeft nog steeds begrip voor me. Heus wel. Bij alle soorten dood geldt het verliezen van je kind als allerergst. Ik zal het niet ontkennen. Maar er wordt niet meer echt rekening met mijn verdríet gehouden. Logisch, ik snap dat, iedereen gaat door met z’n leven. Ik ook, maar soms zijn er dagen, weken dat het ik het echt niet opbreng om naar een verjaardag te gaan. Of om te bedenken wat we voor leuks gaan doen met de 60^e verjaardag van een vriendin. En juist dan is het extra moeilijk om te zeggen….

Verder lezen?

Lees het vervolg van het artikel over rouwetiquette in Zin 7. Nu in de winkel. Of bestel ‘em hier online.

De beste artikelen in je mailbox? Meld je aan voor de nieuwsbrief

Lees ook!