Schrijver Stefan Hertmans

Hij schreef zijn nieuwste fenomenale roman in minder dan een jaar. ‘Het is er gewoon uit gegulpt.’ Toch droeg schrijver Stefan Hertmans (1951) het idee voor Dius al jaren bij zich: vanaf het moment dat een dierbare vriend overleed. Dius gaat over vriendschap, en over kunst. Een roman met vele lagen die nog lang nadreunt.

Je schreef romans, verhalen, essays en gedichten. In welk genre voel jij je het meeste thuis? Waarom?

“Elk genre heeft zijn eigenheid, zijn eigen stemming. Ik switch tussen de genres naargelang het me uitkomt, maar een voorkeur heb ik niet. Het gaat om wat je wil zeggen, en in welke toonhoogte.”

Je bent bekroond met literaire prijzen en meermaals genomineerd. Valt er nog iets te wensen voor jou in dat opzicht?

“Ik ben van mening dat een schrijver zich wel kan verheugen in prijzen en onderscheidingen, maar dat hij er niet op uit moet zijn die te krijgen. Mijn enige wens is dat ik kan voldoen aan de eisen die ik mezelf in een boek, gedicht of essay heb gesteld. Wat jury’s daarvan vinden is een tweede.”

Je bent een Vlaams schrijver die ook graag in Nederland wordt gelezen. Houd je daar rekening mee als je schrijft? Is dat van invloed op hoe je schrijft?

“Vlamingen hebben een deels ander taalgevoel dan mensen uit het Noorden van ons taalgebied, mede omdat wij met Franstalige landgenoten samenwonen. Er is meer oog voor muzikaliteit, denk ik, en het gevoel voor understatement voelt anders aan. We zijn misschien minder direct, maar dat geeft literair ook tal van boeiende mogelijkheden. Ik schrijf in algemeen correct Nederlands, maar schuw de mooie zuidelijke taalvarianten niet. En in dialogen is het prettig spelen met wat meer dialectische wendingen. Dat geeft kleur aan taalgebruik en stijl.”

Je nieuwe roman Dius staat op het punt van verschijnen. Waarin of hoe vond je de inspiratie voor dit verhaal?

“Ik heb de kern van dit verhaal vele jaren met me meegedragen, eigenlijk vanaf de dood van een dierbare vriend. Dat bracht me bij de vraag: bestaat er zoiets als vriendschapsverdriet, zoals er liefdesverdriet bestaat? Alleen zag ik de vorm nog niet, en werd ik toen helemaal opgeslorpt door de research voor mijn historische romans (De bekeerlinge en De opgang, red.).”

Vriendschap lijkt het centrale thema van Dius. Maar het boek leest ook als het levensverhaal van een schilder. Hoe zou jij de essentie van de roman duiden?

“Het boek heeft inderdaad vele lagen. Het is ook een boek over littekens, over loutering, over aanvaarding van de ander zoals die is. Dius gaat over inwijding: ingewijd raken in elkaar, in het leven, in de liefde, in de vriendschap, in de kunst.”

Dius is een student die zijn onvoorwaardelijke vriendschap aanbiedt aan zijn docent Anton. Een vriendschap vergt gelijkwaardigheid. Is dat wel mogelijk tussen een docent en zijn leerling? Hoe geven zij deze vorm?

“Er is een scène, vrij vroeg in het boek, waar ze in het atelier van Dius samen de slappe lach krijgen. Vanaf dat moment kantelt alles: de lach is een sociale gelijkmaker, het bezegelt hun vriendschap. Er is vanaf dan geen machtsverhouding meer tussen beiden: Anton herkent in Dius de intuïtieve kunstenaar, Dius herkent in Anton de kunstzinnige leraar. Samen vormen ze de kern van wat kunst is en doet. Naarmate het verhaal vordert, keren de rollen zelfs om: Anton heeft de kracht van Dius meer nodig dan andersom.”

Waarom voelen zowel Dius als Anton zich niet thuis in de tijd waarin zij leven?

Ik denk dat ze op zoek zijn naar het intense levensgevoel dat uit de 16de-eeuwse kunst spreekt: het sublieme van de polyfone muziek, de droomwereld van de schilderijen, de manier van omgaan met iets verhevens, gevoelens en schoonheid in het algemeen. Ze hebben het gevoel dat dat in hun tijd verloren is gegaan.

Je koos voor Anton als ik-verteller van het verhaal. Waarom?

“De verteller gaf me de gelegenheid om het verhaal op twee niveaus te schrijven: de liefdesperikelen van Anton kruisen zijn vriendschap met Dius. Daardoor ontstaat ironie, de lezer begrijpt eigenlijk meer dan Anton zelf begrijpt. Het is ook de emotionele kijk van Anton, die Dius als personage zoveel kleur geeft.”

Dius kent drie delen. Waarom is het verhaal hierin opgedeeld, en waarin hangen de delen juist samen?

“Een goed verhaal heeft een spanningsboog. Het eerste deel is het langste: daar wordt het verhaal van de vriendschap verteld tot bij de breuk, die meer dan twintig jaar zal duren. Het tweede deel beschrijft het hervinden van de vriendschap, de verwonding van Dius, de jaren in Italië. Het derde deel beschrijft de tragische ontknoping en de verrassende plottwist bij het einde. Dat is een vrij klassieke opbouw, die je in het theater en de muziek vaak terugvindt.”

Wat hoop je dat de lezer bijblijft als hij Dius dichtslaat?

“Generositeit, verbeelding, zin voor schoonheid, en uiteindelijk een vorm van loutering.”

Ben je toevallig alweer met een nieuw project bezig? Of zindert Dius nog na?

“Voorlopig gloei ik nog helemaal na van dit verhaal. Ik heb het in minder dan een jaar geschreven op een heel bijzondere plek, het is er gewoon uit gegulpt. Ik ontdek zelf nog verborgen, impliciete lagen in het verhaal. Ik concentreer me er nu op om het verhaal zo goed mogelijk te brengen voor publiek.”

Over het boek

Wanneer student Dius bij zijn docent Anton aanbelt en hem zijn onvoorwaardelijke vriendschap aanbiedt, begint alles in hun beide levens te schuiven. Wat hen bindt, is hun verlangen om in een andere tijd te leven – de ruimte van de polders, de sublieme schilderkunst, de schoonheid die verloren gaat. En die alsnog, weliswaar te laat, een van hen wereldberoemd zal maken, ondanks de zware littekens die het leven hun toebrengt. Met Dius vertelt Stefan Hertmans het onweerstaanbare levensverhaal van een onmodieuze kunstenaarsziel, in de grote traditie van de oude schildersbiografieën.

(Dius, De Bezige Bij, € 24,99)

Over de schrijver

Stefan Hertmans (1951) publiceerde romans, verhalen, essays en een groot aantal dichtbundels. Hij won diverse literaire prijzen en twee van zijn poëziebundels werden genomineerd voor de VSB-poëzieprijs. In 2016 was hij de auteur van het Poëziegeschenk, en verscheen een eigen bloemlezing uit zijn gedichten over de liefde. Tot Hertmans’ meest succesvolle prozaboeken behoren de roman Naar Merelbeke (1994, nominatie Libris Literatuur Prijs) en de reisverhalenbundel Steden (1998, nominatie Generale Bankprijs). De roman Gestolde wolken (1988) werd bekroond met de Multatuliprijs en de roman in verhalen Als op de eerste dag met de F. Bordewijk-prijs. In 2013 verscheen zijn veelgeprezen roman Oorlog en terpentijn, bekroond met de AKO Literatuurprijs, de Vlaamse Cultuurprijs voor de Letteren, de Prijs Lezersjury Gouden Boekenuil en De Inktaap 2016. Het boek werd bovendien genomineerd voor de Man Booker International Prize 2017. 

De alom geprezen roman De bekeerlinge verscheen in 2016 en in 2020 De opgang, gevolgd door het essay Verschuivingen (2022). Zijn levenswerk De essays verscheen in 2023 en zojuist zijn nieuwste roman: Dius.

Zin in? 

Wij geven 3 exemplaren van Dius weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 09 oktober.