Huisbaas

Zeer Kort Verhaal - 2

Petra Schouten 2 januari 2025

Zijn schrijversnaam haalde Peter Cornelis Müller lukraak uit het telefoonboek: A.L. Snijders. Hij bedacht een nieuw literair genre en werd er beroemd mee: het ‘zeer korte verhaal’ (zkv). Vooruit, nog eentje dan, denk je na elke zkv. Want zo fijn lezen ze weg. Zin laat je voorproeven met drie zkv’s uit de door Arjen Lubach samengestelde bundel Zeer kort. Smaakt naar meer!

Huisbaas

Merkwaardig verschijnsel: mijn middelbare school was het Spinoza Lyceum zonder dat ik het verband met de filosoof zag. Ik wist wel dat de school zijn naam droeg, maar die naam hoorde niet meer bij de lenzenslijper uit Rijnsburg, maar bij het gebouw in de P.L. Takstraat. Nog zo iets: op de binnenplaats van de school stond het hardstenen beeld van een vos. Voordat het Spinoza erin trok had het Vossius Gymnasium erin gezeten. Dat wist ik, het was ons verteld. Maar ook in dat geval bleef de historische Vossius (ook een wetenschapper) buiten beeld.

Pas toen ik de school verlaten had, drong het tot me door. In een parallelklas zat Joris Ferwerda, een jongen die zich echt voor filosofie interesseerde. Hij had een meisje dat Ingrid heette, haar achternaam is verdwenen in de mist van de jaren vijftig. Ze zat niet bij ons op school, ze bezocht de mulo in de J.M. Coenenstraat. Wij kenden haar wel van gezicht, ze stond wel eens op Joris te wachten, en we zagen haar met hem dansen op schoolfeesten. Hij schermde haar af, hij hield haar bij ons weg, we hebben haar stem nooit gehoord.

Een jaar na het eindexamen maakte ze het uit, omdat ze een ander had. Joris werd verteerd door jaloezie. Op een naargeestige winteravond wachtte hij zijn rivaal op en probeerde hem te doden. Dit lukte niet, maar de jongen raakte wel ernstig gewond. Joris werd gearresteerd en kwam voor de rechter. Om zijn gedrag te verklaren, las hij twee zinnen uit de Ethica van Spinoza voor:

Want wie zich voorstelt dat de vrouw die hij liefheeft zich aan een ander overgeeft, wordt niet alleen bedroefd door het feit dat zijn eigen lust wordt belemmerd, maar heeft ook een afkeer van haar, omdat hij gedwongen is het beeld van het geliefde wezen in verband te brengen met de schaamdelen en zaadafscheidingen van een ander. Waarbij eindelijk nog komt dat de jaloerse door de geliefde niet langer met hetzelfde gelaat dat zij hem vroeger placht te tonen wordt ontvangen, hetgeen voor de minnaar een nieuwe reden tot droefheid is, gelijk ik straks zal aantonen.

Joris was 19 jaar en merkte niet dat hij zich arrogant gedroeg tegenover de rechter. Deze wist echter ook iets over Spinoza te vertellen. Hij herinnerde de jongen eraan dat Spinoza in zijn werk zelfbeheersing en gematigdheid preekte, en dat hij dus een verkeerde pleitbezorger had gekozen. Hierop wierp Joris tegen dat Spinoza na de moord van het oranjegepeupel op de gebroeders De Witt (waarbij de autoriteiten vanuit hun koetsen toekeken) zo kwaad was dat hij met een pamflet de straat op wilde, en zeker gelyncht was als zijn huisbaas hem niet in zijn huis had opgesloten.

De rechter zei: ‘Jammer dat u niet zo’n huisbaas had’ en veroordeelde hem tot vier maanden onvoorwaardelijk. Joris raakte hierdoor zeer verbitterd en verliet het land zo gauw hij vrij was. In mijn omgeving weet niemand waar hij gebleven is, maar ik ben altijd aan hem blijven denken omdat hij de filosofie echt als een instrument hanteerde.

Uit: Zeer kort (Uitgeverij Van Oorschot)