Radiomaker Evelien de Bruijn:

Ze kan nu met meer mildheid naar hem kijken, gewoon omdat ze inmiddels snapt hoe hij denkt en voelt. En soms ook niet voelt. De vader van radiomaker Evelien de Bruijn (1974) is knap, gezond en slim, maar gemankeerd door zijn oorlogsverleden. Zat in een kamp als jochie van 13. Zij dook in zijn verzwegen verleden met het indrukwekkende boek De schatkamer van mijn vader als resultaat.

Je bent radio- en televisiepresentator. En je komt met een boek. Zie je jezelf nu ook als schrijver? Of was dit een eenmalig uitstapje?

“Ik had nooit gedacht dat ik schrijven zo leuk zou vinden. Of ik het ook echt kán, laat ik aan de lezer. Ik zie mezelf meer als een verhalenverteller. Voor het ene verhaal is radio geschikter dan tv en soms is een onderwerp geschikt om helemaal uit te diepen. Zelf dacht ik meer aan een documentaire, maar een uitgever kreeg lucht van dit verhaal en vroeg ik of ik eens wilde proberen een en ander op papier te zetten. Dat heb ik gedaan en ‘een uitgever’ is nu ‘mijn’ uitgever. Ik heb daar al wel een nieuw verhaal neergelegd, dus wie weet. Niet zo persoonlijk als dit, hoor.”

De schatkamer van mijn vader is er gekomen omdat je weinig weet van het Indische kampverleden van je vader. Waarom sprak hij daar nooit over toen je jong was?

“Vanaf het moment dat hij weer in Nederland kwam, midden in zijn puberteit, kreeg hij wel in de gaten dat hij met zijn verhaal niet aan hoefde te komen. Niet bij zijn grootvader, bij wie hij werd opgevangen. Niet bij zijn klasgenoten hier in Nederland, die hadden hun eigen oorlogsverleden. Mijn vader kreeg te horen dat de oorlog die hij had meegemaakt niets voorstelde. Die had maar drie jaar geduurd en trouwens, het was daar toch lekker warm! In zijn eigen familie zijn tijdens de oorlog dingen gebeurd die liever niet werden opgerakeld. Dan leer je jezelf wel aan te zwijgen.”

Is dat later veranderd?

“Niet echt. Ik denk dat hij zo gewend raakte aan het niet-praten dat het comfortabel voor hem werd. Pas na de scheiding is hij met zijn nieuwe vriendin echt gaan praten. In de jaren 80 heeft hij zelfs een herinneringsreis gemaakt naar Indonesië. Daarna heeft hij het afgesloten, zegt hij. Toen ik er jaren later naar vroeg, is hij gaan praten met mij.”

Hoe zou je je vader typeren? Wat voor man is hij?

“Mijn vader is een trotse man, nog steeds knap, gezond en zeer pienter. Hij is wel gemankeerd door zijn verleden, want het is niet makkelijk wat hij meemaakte. Hij heeft zijn vader verloren, zijn oom, en de relatie met zijn moeder kwam onder spanning te staan in de oorlog. En dan nog het kamp als jochie van 13. Hij heeft zich daar op jonge leeftijd manhaftig doorheen geslagen, maar later leek het wel of hij de stoere knop niet meer in kon drukken. Met ’nieuw verdriet’ kroop hij helemaal in zijn schulp en leek het of hij oogkleppen op had. Geen oog voor zijn omgeving. Daarmee heeft hij het wel eens moeilijk gemaakt voor mij, maar inmiddels begrijp ik dat hij niet anders kon. En heel soms kan hij helikopteren en zeggen dat het allemaal niet zo was bedoeld. Dat helpt ook.”

Hij gaf jou en je broer een brief, bedoeld om na zijn dood te lezen. Las je hem eerder?

“Ik las de brief toen ik vragen begon te stellen over zijn verleden. Toen zei hij: je mag ‘m nu alvast lezen. Ik ben blij dat ik dat heb gedaan want er kwamen naar aanleiding van de brief nogal veel vragen naar boven.”

De brief gaat over zijn kampverleden en de oorlog. Welke vragen borrelden er bij je op?

“De ‘grap’ is dat hij zijn leven beschrijft voor en tijdens de oorlog maar het een globaal verhaal is. En net als hij wil gaan vertellen over zijn kampverleden, gaat hij niet door maar zet hij een punt. Er staat wel wat extra informatie in een ander document maar zonder enkele emotie. En die zoek je toch als kind.”

De brief vormt voor jou de aanleiding om een zoektocht te beginnen naar het verleden van je vader. Heb je de antwoorden gevonden die je zocht?

“Ik heb niet alles kunnen vinden maar ben op mooie verhalen gestuit. De overleden familieleden zijn ingekleurd. Dat is toch waardevol voor mij. En ik begrijp meer van mijn vader.”

Wat heeft het meeste indruk op je gemaakt tijdens je zoektocht? Wat je het meest verdriet gedaan?

“Ik kan bijna niet kiezen. Mijn opa’s verhaal is behoorlijk schrijnend. Hij is als krijgsgevangene met malaria gestorven terwijl de medicijnen onder zijn kussen lagen. Maar het verhaal van mijn achteroom Harm is ook niet misselijk. Hij heeft zich opgeofferd voor de groep en is onthoofd.”

Hoe heb je je vader leren kennen? En hoe anders bleek hij te zijn dan je voorheen steeds had gedacht?

“Mijn vader is stabiel mijn vader gebleven, hij verandert niet meer. Maar ik kan met meer mildheid naar hem kijken, gewoon omdat ik snap hoe hij denkt en voelt. En soms ook niet voelt. Er is een soort berusting gekomen rondom mijn gevoelens over hem.”

Je leert ook jezelf kennen door wat je ontdekt. In welk opzicht? En lijk je op hem, vind je?

“Mijn vader en ik hebben veel gemeen. We praten ongelooflijk veel, zijn koppig en kunnen niet tegen onrecht. Maar we zijn ook zeer, zeer gevoelig. Laatst werd ik 50. Wilde ik een speech schrijven met als uitgangspunt Testament van Boudewijn de Groot, dat ik op mijn 21ste al van mijn broer kreeg. Wegens te lang geschrapt en maar goed ook, want toen mijn vader begon te praten, begon hij precies daarover. We denken in elk geval vaak hetzelfde. En wat het mezelf leren kennen betreft: ik probeer wat minder boos te zijn. Ik heb lang in vrolijkheid geleefd, tot ik me op wat latere leeftijd begon af te vragen wat voor invloed mijn ouders op me hebben gehad. Toen ben ik wel even door wat fases heengegaan, van boosheid en onbegrip. Nu ben ik, mede dankzij het schrijven, veel ontspannener.”

Is er sprake van intergenerationeel trauma? Zo ja, waaraan merk je dat bij jezelf?

“Goede vraag. Ik weet het niet. Ik draag veel van het verleden mee van allebei mijn ouders. Ben me gaan gedragen zoals ik dacht dat nodig was om onbezorgd te leven. Een pleaser geworden. Daardoor werd ik niet altijd gezien, want ‘met Evelien gaat het altijd goed’. En ja precies, die aai over mijn bol wilde ik graag hebben. Maar een trauma? Zit er oorlog in mij? Ik denk het niet. Het verleden van mijn ouders heeft wel zijn sporen nagelaten.”

Hoe kijk je terug op het maakproces, nu het boek in de winkels ligt?

“Onderzoeken vond ik echt geweldig, dat zou ik zeker meer willen doen. Ook het proces mis ik wel eens, want de gesprekken die ik met mijn vader had, waren zeer waardevol. Hoe mooi is het als je met je vader aan de keukentafel kunt zitten, pratend over het leven. Dat gun ik iedereen. Dus voor het te laat is: praat met je ouders!”

Over het boek

Evelien de Bruijn weet weinig van het Indische kampverleden van haar vader. Hij praat er niet over als ze opgroeit. Als ze vraagt wat er in zijn jeugd is gebeurd, geeft hij haar een brief, bestemd voor haar en haar broer, bedoeld om na zijn dood te lezen. Daarin beschrijft hij zijn jonge jaren in Nederlands-Indië, hoe de oorlog zijn leven binnensluipt en over de familieleden die hij verliest. Na de capitulatie van Japan komt hij, tijdens de bersiap, als jongetje alleen in een kamp terecht. De brief roept veel vragen op, want De Bruijns vader vertelt zijn verhaal in slechts zes pagina’s.

De schatkamer van mijn vader is het verhaal van haar zoektocht naar het verleden van haar vader. Een indringende reconstructie waarin onbekende familieleden een gezicht krijgen en hun leed wordt blootgelegd. Ook dat van haar vader zelf. De Bruijn leert hierdoor haar vader eindelijk echt kennen en daarmee ook zichzelf.

(De schatkamer van mijn vader, Alfabet Uitgevers, € 23,99)

Over de schrijver

Evelien de Bruijn (1974) is radio- en televisiepresentator. Op haar 18de begint ze achter de schermen bij radio 3FM, gaat in de leer bij RTV Utrecht en wordt een van de gezichten bij Hart van Nederland. Daarnaast maakt ze een interviewprogramma voor NPO Radio 2. Inmiddels presenteert ze daar het weekendprogramma Evelien!

Foto: Ben Houdijk

Zin in?

Wij geven 3 exemplaren van De schatkamer van mijn vader weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 5 maart.