Schrijver Edzard Mik

Schrijver worden overkwam hem eigenlijk. En toen bleek de keuze voor het schrijverschap ook niet altijd makkelijk uit te pakken. Maar schrijver Edzard Mik (1960) wist zeker dat hij iets had gevonden waarmee hij zich diepgaand zou verbinden. Dertig jaar schrijverschap en een stapel romans later is daar nu Damian.

Je debuteerde precies dertig jaar geleden met De bouwmeester. Hoe kijk je terug op drie decennia schrijverschap? En hoe kijk je vooruit?

“Ik was drie jaar advocaat en werd daarna, op mijn 25ste, journalist. Schrijver wilde ik nooit worden, het overkwam me min of meer. Rond mijn 30ste schreef ik een kort verhaal voor een catalogus van een bevriende kunstenaar. Ik was meteen ‘verkocht’, ik had de sensatie dat ik iets had gevonden waarmee ik me diepgaand zou verbinden zonder te weten dat ik daar al die jaren naar had gezocht. Niet dat die keuze voor het schrijven altijd makkelijk uitpakte. Er geloof in houden en doorgaan met schrijven, genoeg geld verdienen en kinderen groot brengen, dat was allemaal niet zo eenvoudig. Maar serieuze twijfels heb ik nooit gehad, die dertig jaar waren zoveel als een sprookje. Kennelijk was het voor mij belangrijk iets te scheppen wat er zonder mij niet zou zijn.”

Je schreef naast romans korte verhalen, libretto’s, scenario’s en essays. Hoe anders is dat dan romanschrijven? En wat schrijf je het liefst?

“Als je een roman schrijft, schep je een universum waarin de lezer zich kan onderdompelen. Scenario’s en libretto’s zijn eigenlijk een halfproduct. De regisseur en componist gebruiken die om er met beelden of muziek hún wereld, hún universum, van te maken. En zelfs dan is het nog niet klaar, want het zijn acteurs of musici die het werk pas echt realiseren. Voor een scenarist of librettist is dat waanzinnig fascinerend. Je ziet of hoort wat anderen op basis van jouw woorden, jouw zinnen scheppen, wat hun verbeelding ermee doet. Je zou kunnen zeggen dat ze lezers van jouw tekst zijn en dat jou via de film of opera die eruit rolt, een kijkje in hun hoofd wordt gegund. Toch is het schrijven van romans me het liefste. Dat is wat mij betreft magisch: je schrijft zinnen en in het hoofd van lezer ontstaat vervolgens iets ongekends, een ruimte waarin van alles mogelijk is.”

Over welk van je romans ben je het meest tevreden en waarom?

“De roman waarover ik het meest tevreden ben, is de roman die ik zal gaan schrijven. Ik denk dat de meeste schrijvers dat wel hebben: voor jou, als auteur, leeft de roman helemaal als je er middenin zit. Is die eenmaal gepubliceerd, dan mis je de gloed waarmee je eraan werkte, de verrassing over de zinnen die ontstonden, de beelden, verwikkelingen en plotwendingen. Je kunt met dat gevoel van leegte en gemis maar op één manier in het reine komen en dat is door aan een nieuwe roman te gaan werken. Dat zal ik dus nu ook gaan doen, noem het een verslaving.”

Zojuist verscheen je nieuwste roman Damian. Daarin komt een jongerenwerker ineens met zijn oude moeder opgescheept te zitten. Waarom levert Damians zus Tess haar bij hem af? En hoe staat Damians vriendin Bianca hierin?

“Waarmee de roman begint, is geïnspireerd op wat een vriendin van mijn vrouw in Athene overkwam. Haar broer leverde hun dementerende moeder bij haar af omdat zij alleen woonde terwijl hij een gezin had. Hij vond dat hij niet voor haar kon zorgen, zij moest dat dus maar doen. Dat de moeder als een postpakket door Tess bij Damian wordt afgeleverd, is op te vatten als een overdrijving van wat er in een familie kan gebeuren als mantelzorg aan de orde komt. Ineens wordt die verantwoordelijkheid afgeschoven op degene die daarvoor het meest geschikt wordt geacht. Tess reist de hele wereld af om financiering te vinden voor haar startup, broer Tom is verloederd uit frustratie over zijn gefnuikte kunstenaarscarrière. Damian leidt als jongerenwerker een ‘kleiner’ leven, meer op de grond, en kan daarom ook wel voor moeder zorgen, zo is de gedachte.”

Waarom wordt er getwijfeld aan het feit dat Damians moeder dementerend zou zijn?

“Het is duidelijk dat er iets aan de hand is met Damians moeder Charlotte. Ze is de ene keer helder en scherp, dan weer verward. Dat kan wijzen op beginnende dementie, maar dat hoeft niet per se. Als je oud bent, wordt je geheugen minder. Ook gebeurt het wel dat lastige karaktertrekken meer naar voren treden; oude mensen ontberen soms de energie of motivatie om zichzelf nog ‘in te tomen’. Wat ook zou kunnen meespelen, is dat haar man tien jaar ervoor is overleden. Het is voorstelbaar dat ze last heeft van depressies doordat ze alleen in dat grote herenhuis woont, en hem mist. Waarom zou de moeder aan beginnende dementie moeten leiden, waarom zou van dit alles geen sprake kunnen zijn bij haar?”

Centraal in het boek staat ‘goeddoen’. Wat dat eigenlijk is. En, ben je daar al schrijvend achter gekomen?

“Iedereen wil goeddoen. Zelfs notoire schurken rechtvaardigen hun streken door te beweren dat die ‘goed’ zouden zijn, goed voor de wereld, goed voor de mensheid, goed voor het land, et cetera. Dat we er belang aan hechten dat wat we doen als goed wordt aangemerkt, heeft ermee te maken dat we willen dat die daden van ons hun plek in een gemeenschap krijgen.

Tegelijk is het de vraag wat dat nou eigenlijk inhoudt, goeddoen. Of de ander er werkelijk mee opschiet, is doorgaans de vraag. Terecht trekt Damian in twijfel of zijn moeder erbij gebaat is dat hij haar in huis heeft genomen. Ook beseft hij terdege dat hij weinig weet van de leefwereld van de kansarme jongeren voor wie hij zich inzet, en dat hij om die reden er misschien niet toe in staat is, goeddoen voor hen.

Damian mag dan soft lijken, een en al empathie, hij is op een onverschrokken wijze eerlijk en durft die vraag recht in de ogen te kijken. In die zin stelt hij zich heel anders op dan de meeste mensen. We zijn immers geneigd onszelf op de borst te kloppen vanwege het zogenaamde goede dat we doen. Dus wie weet is Damian tóch een held… Hoe dan ook is het een avontuur je moeder in huis te nemen. De roman zou je daarom een avonturenroman kunnen noemen, een avonturenroman met een tragikomische inslag. Je verwarde moeder in huis nemen ís een groot avontuur, avontuurlijker dan menig zogenaamde carrière.”

Damian wil in zijn werk als jongerenwerker ook goeddoen. Waar blijft hij zelf als persoon tussen al dat zorgen en redderen door?

“Het lijkt erop dat Tess en Tom over Damians grenzen gaan, of dat hij over zijn grenzen laat lopen. De vraag die we echter zouden moeten stellen, is wat die grenzen eigenlijk zijn. Iedereen schermt tegenwoordig maar met zijn of haar grenzen, maar wat verdedigen we nou eigenlijk als we over onze grenzen beginnen te roepen? Dat zogenaamde ‘zelf’ wordt in mijn ogen nogal overschat. Zus Tess en broer Tom lijken helemaal voor ‘zichzelf’ te kiezen, Tess voor haar startup, Tom voor de kunst. Maar dat gebeurt vanuit de door de cultuur opgelegde idee dat je maatschappelijk iets voor elkaar moet krijgen, carrière moet maken. Het zou kunnen zijn dat Damian zichzelf met dat redderen en zorgen meer realiseert, of dat de vraag of je jezelf al dan niet realiseert er helemaal niet toe doet.”

De band tussen Damian en zijn moeder is niet bepaald goed. Verandert dat gedurende de tijd dat zij bij hem inwoont?

“Damian en zijn moeder hebben een ambivalente band. Dus ja, veel gefit en gemopper, maar ook veel liefde en aanhankelijkheid, alsof de navelstreng nooit helemaal is doorgesneden. Dat ze bij hem inwoont, helpt hem wel daarover meer duidelijkheid te krijgen. Hij ziet scherper wat zijn eigen rol in hun dynamiek is. Ook dringt bij hem het inzicht door wie zijn moeder is en wat ze allemaal voor elkaar heeft gekregen. Zijn frustratie wordt er niet door weggenomen, maar wordt gaandeweg dunner, transparanter. Ik geloof dat we in ons leven nooit van bepaalde gevoelens af kunnen komen, wel kunnen we het voor elkaar krijgen dat die lichter worden, ons minder klemzetten.”

Een vraag die ook in onze maatschappij speelt: is zorg wenselijk of ontneem je een ander dan juist zijn of haar autonomie?

“Dat is een heel goede vraag, maar in zijn algemeenheid onbeantwoordbaar. Je kan die eigenlijk alleen in concrete gevallen stellen, en zelfs dan nog weet je het antwoord vaak niet. Autonomie is nog zo’n lastig begrip, als je erover nadenkt blijft er al snel niet zoveel meer van over. In de roman hoopt Damian dat de jongeren door zijn inspanningen, zijn zorg voor hen, tenminste het gevoel krijgen dat ze erbij horen, bij de samenleving. Elkaar niet loslaten, dat gaat misschien wel dieper dan de pretentie voor elkaar te zorgen.”

Wat hoop je dat de lezer bijblijft van Damian?

“In de roman zijn, concreet genoeg; er gebeurt veel. Maar er blijft ook veel in de lucht hangen. Daarmee gaat de roman zeker ook over hoe weinig we weten, ons  herinneren en begrijpen. We overschatten ons bewustzijn, het begrip dat we van ons leven en de wereld hebben. We weten heel weinig, herinneren ons alleen maar flarden, brokstukjes, en begrijpen bijna niets. Het bewustzijn, waarvan we geneigd zijn ons op voor te laten staan, blijkt uiteindelijk flinterdun, we gaan als het ware slaapwandelend door het leven. Dat je dat ervaart bij het lezen, dat is wat ik voor de lezer wens.”

Over het boek

‘Als Damian zijn moeder ergens mee associeert, dan is het wel met harde wind, gure wind, wind die nooit zal luwen en voor altijd door hem heen zal blijven gieren alsof hij uit niets dan kieren en gaten bestaat. O ja, ze is er dus eigenlijk al, ze kondigt zichzelf daar buiten aan, ze wordt voorafgegaan door de wind die ze zelf is, maar wat kan hij anders doen dan haar binnenlaten als Tess haar komt afzetten?’

Jongerenwerker Damian krijgt zijn oude moeder door zijn zus thuis afgeleverd omdat ze een gevaar voor zichzelf zou vormen. Maar is ze wel dementerend? En waarom neemt hij haar in huis en gaat hij voor haar zorgen? Wat is dat eigenlijk, goeddoen, en is dat überhaupt mogelijk?

(Damian, Querido, € 24,99)

Over de schrijver

Edzard Mik (1960) debuteerde met de roman De bouwmeester (1995) en schreef verder onder meer de zeer goed besproken romans Goede tijden (2009), Mont Blanc (2012) en Mea culpa (2019). Naast romans schreef hij korte verhalen, libretto’s, scenario’s en essays. Zijn voorlaatste, veelgeprezen roman, Waarom vogels, verscheen in 2022.

Zin in?

Wij geven 3 exemplaren van Damian weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 16 april.