‘Mijn hart is een raam in een donkere kamer’

Erik Jan Harmens (1970), schrijver en dichter, legt iedere Zin uit waarom gedichten gelukkig maken – of tot nadenken stemmen.

CLAIR-OBSCUR

Mijn hart is een raam in een donkere kamer
gevuld met het blinkend bewegen van zee

Met stemmen waaruit het water bestaat: die van
vallen en opstaan en hechten en scheuren

alleen deze twee

Elly de Waard

Uit: Het heterogeen (De Harmonie, 2019)

Metafoor

Door te spelen met donker en licht oefent een schilder invloed uit op hoe iemand naar zijn kunstwerk kijkt. Hij creëert met zijn kwast als het ware een schijnwerper van olieverf, een techniek die clair-obscur wordt genoemd. Dat kan ook met woorden. In dit korte gedicht leidt de verteller de lezer rechtstreeks naar haar hart. Dat hart geeft zelf geen licht; het geleidt het, zoals de maan zonlicht weerkaatst. In dit geval is de metafoor een raam. Elly de Waard woont aan de Noord-Hollandse kust, dus dat in dat raam de bewegingen van de zee te zien zijn is niet verrassend.

Al staat dat er niet, ‘de zee’. Er staat: ‘het blinkend bewegen van zee’. Het ontbreken van het lidwoord moet een metrumkwestie zijn: elke strofe begint met een regel van twaalf lettergrepen, de tweede regel telt er beide keren slechts elf. Tel je dat zelf maar even op je vingers na.

Drie lagen

Het is een soort taart, dit gedicht, met drie lagen. Laag een: het hart is een raam en laag twee: in het raam is er het bewegen van zee. Daarop volgt dan laag drie: zee van stemmen. Die metafoor kunnen we op meerdere manieren uitleggen. Misschien horen we de doodskreten van drenkelingen uit het water galmen of wordt gebabbel verbeeld als gekabbel.

De slotwoorden ogen eerst nog wat raadselachtig omdat ‘vallen en opstaan en hechten en scheuren’ vier werkwoorden zijn, niet twee. Dan begrijp je dat het setjes zijn, ze horen bij elkaar. Je kunt alleen overeind komen als je gevallen bent en je kunt pas iets herstellen als het gescheurd is, zoals het donker de voorwaarde schept voor licht.

Tekst: Erik Jan Harmens

De artikelen van Erik Jan Harmens lees je in Zin. Nu in de winkel of online te bestellen.