‘Taal zit fantastisch in elkaar’

Neerlandicus en hoogleraar Taalkunde Hedde Zeijlstra (1975) schreef het boek De geniale eenvoud van taal voor ieder die nieuwsgierig is naar het wonder van taal. Zin sprak hem over taal in het algemeen en het Nederlands in het bijzonder: de taal met het grootste woordenboek ter wereld.

1. Wat fascineert jou zo aan taal en aan zinsbetekenis en grammatica in het bijzonder?

“Taal is oneindig groot en groots. Met behulp van een niet eens al te grote verzameling woorden kun je oneindig veel zinnen maken, en op die manier oneindig veel gedachtes communiceren. Dat kan geen andere diersoort ter wereld. En dat gebeurt eigenlijk op een relatief eenvoudige manier. Een taalsysteem laat woorden combineren met andere woorden tot woordgroepen en hele zinnen, ieder met hun eigen betekenis, en dat werkt precies hetzelfde in alle talen van de wereld.”

2. Is het geheim achter het wonder van taal voor de leek te vatten? En hoe zou je dat kort omschrijven?

“Taal kent vele wonderen. Het grootste wonder is misschien wel dat kinderen op zo’n jonge leeftijd zo snel hun moedertaal leren. Binnen een paar jaar beheersen ze hun moedertaal volledig. Dat gaat bijna automatisch, razendsnel en begint heel vroeg. Al in de baarmoeder leren kinderen het ritme van de moedertaal. Dat kun je terughoren in de manier waarop baby’s huilen.”

Hedde Zeijlstra. Fotograaf: Koos Hageraats

3. Welk doel beoog je precies met je boek De geniale eenvoud van taal? Voor wie heb je het geschreven?

“Omdat taal zo dichtbij is, gaan we er al heel snel aan voorbij hoe bijzonder het is. Maar als je goed kijkt, zit taal fantastisch in elkaar. Ook lijken talen op het eerste gezicht heel verschillend; toch, als je er op een taalkundige manier naar gaat kijken, zie je dat talen op enorm op elkaar lijken. Die taalkundige inzichten wilde ik graag met een breed publiek delen: met iedereen die geïnteresseerd is in taal of die wil weten waar taalkundigen zich precies mee bezighouden.”

4. Bestaat er een methode waarmee volwassenen net zo snel een vreemde taal leren als een kind zijn moedertaal?

“Helaas niet. Veel oefenen en studeren werkt het beste, maar kinderen zullen ons volwassenen altijd verslaan. Zo vroeg mogelijk beginnen, dus!”

5. Wat kenmerkt elke taal?

“Iedere taal ter wereld zit op dezelfde manier in elkaar. Elke taal bestaat uit woorden of woorddelen, combinaties tussen klanken – of gebaren – en betekenis. Die woorddelen kun je samenvoegen met andere woorden of woorddelen. Zo kun je woordgroepen vormen. Woordgroepen vormen weer zinnen. We kunnen als taalgebruikers op die manier uit kleine deeltjes heel grote en ingewikkelde zinnen en gedachtes opbouwen en delen. Daar vormt geen taal ter wereld een uitzondering op.”

6. Wat maakt het Nederlands uniek?

“Eigenlijk is geen taal ter wereld uniek. Veel typische dingen van het Nederlands kun je in allerlei andere talen opeens ook aantreffen. De woordvolgorde van het Nederlands lijkt bijvoorbeeld meer op die van het Japans dan van het Engels. Wel heb je typische dingen in het Nederlands, zoals het gebruik van verkleinwoorden, of het weldadige gebruik van woorden als ‘wel’, ‘toch’, ‘maar’ en ‘ook’, waarmee we heel subtiele nuances kunnen aanbrengen maar waarvan het heel lastig is de precieze betekenis vast te stellen.
Waar het Nederlands wel heel uniek in is, is dat het de best in kaart gebrachte taal ter wereld is. Bijvoorbeeld, het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) is het grootste woordenboek ter wereld met bijna 400.000 woorden in 43 delen.”

7. Hoe sta jij tegenover taalverandering – waarvan nu eenmaal altijd sprake is door de jaren heen?

“Of we het leuk of mooi vinden of niet: taal is altijd in beweging. Ik vind zelf ‘hun zijn’ heel erg lelijk klinken, maar in de toekomst zal iedereen het heel normaal vinden. Net zoals het vroeger ‘jullie loopt’ was en niet ‘jullie lopen’. Een eeuw geleden klonk ‘jullie lopen’ voor veel mensen ook heel lelijk.”

8. Welk(e) woorden of uitdrukking(en) in de Nederlandse taal spreekt (spreken) jou bijzonder aan? Waarom?

“Ik kan zelf huizenhoog genieten van het Amsterdamse dialect. Als ik buitenlandse collega’s vertel dat er maar twee woorden voor vogels zijn – sijs voor gewone vogels en drijfsijs voor eenden – komen ze niet meer bij.”

Over het boek en win!

Taal. We gebruiken het om met elkaar te praten, om elkaar de liefde of de oorlog te verklaren, en om onze diepste gevoelens uit te drukken. En het gekke is: we hebben niet eens door hoe bijzonder taal eigenlijk is. Want hoe is het mogelijk dat een kind in een paar jaar tijd feilloos zijn moedertaal kan leren spreken terwijl het behoorlijk beheersen van een vreemde taal voor volwassenen zo’n enorme opgave is? In De geniale eenvoud van taal neemt Hedde Zeijlstra ons mee in de bijzondere wereld van taal en grammatica. Hij ontrafelt het mysterie van ons talige brein waarbij hij verrassende vergelijkingen maakt tussen mensen en dieren, en tussen taal en muziek. Talen blijken veel eenvoudiger in elkaar te steken dan vaak op het eerste gezicht het geval lijkt te zijn. We geven 3 boeken van Hedde weg. Winnen? Laat hieronder een reactie achter. Winnaars hebben inmiddels bericht gekregen.