Hoe andere culturen ons leven verrijken

Van supermarkt tot festivalterrein: invloeden vanuit diverse culturen verrijken onze keuken, ons uitgaansleven én ons gemoed. Al jaren, en steeds méér. Daar knapt een mens van op, het maakt ons leven een stuk zonniger. Nú in Zin.

“Onze cultuur verandert. Zal over tien jaar de Nederlander nog wel bestaan?” Dat vroeg de Marokkaans-Nederlandse auteur Abdelkader Benali zich eind 2019 af in zijn column in dagblad Trouw. Daarin schreef hij, terugblikkend op het afgelopen decennium, over onze nationale identiteit. De aanleiding voor zijn vraag waren grote veranderingen op het gebied van technologie en sociale gelijkheid. Maar de veranderende aard van de Nederlandse cultuur zie je ook al op veel kleinere schaal, bijvoorbeeld in de keuken.

Wat de boer niet kent…

Aan de ene kant leidde nieuwsgierigheid tot de intrede van de rijsttafel, aan de andere kant werd er neergekeken op een ‘exotisch’ ingrediënt als knoflook. Die dubbele houding is veel Nederlanders nog steeds niet zo vreemd: ze reizen naar alle uithoeken van de wereld, maar nemen wel graag hun eigen de Ruijter-broodbeleg mee naar de camping.

Toch staat Nederland volgens Charlotte Kleyn (1993), culinair historica, journalist en auteur van Luilekkerland en Trek, vergeleken met andere landen wel heel erg open voor nieuwe invloeden, in elk geval op culinair gebied. Het heeft alleen wat tijd nodig voor iets echt wordt opgenomen. “De rode chilipeper was bijvoorbeeld al helemaal onderdeel van de Spaanse en Italiaanse keuken nadat die overgewaaid was vanuit Amerika. Hier is het pas belangrijk geworden door de Indonesische keuken.” Het proces gaat vaak sneller als ingrediënten iets bekends hebben, zoals bonen die wel enige gelijkenis vertonen met erwten.

Culturele context

Eten zorgt natuurlijk voor verbinding door samen aan tafel te zitten en een maaltijd(moment) te delen. Maar het zit ‘m ook in die gelijkenissen. Kleyn: “Plov, pilav, paella: dat heeft allemaal met elkaar te maken. Gerechten staan niet alleen, ze beïnvloeden elkaar al eeuwenlang. Iets kan eerst voelen als ver we tot je beseft: dat lijkt eigenlijk best op ‘mijn’ eten. Bij deeg met iets erop kun je denken aan pizza, maar ook aan platbrood in het Midden-Oosten.”

Ook voor kookboekenschrijver en culinair ondernemer Nadia Zerouali gaat eten niet over polarisatie en verschillen, maar om verbinding en gelijkwaardigheid. Daarvoor is het wel belangrijk recht te doen aan de oorspronkelijke context van een gerecht. “Ik ben een Marokkaanse Nederlander, want ik eet gestoomde couscous met spruitjes of gehaktballen,” schrijft ze op het platform Brainwash. “De ziel van couscous houdt stand wanneer je het maakt met lokale ingrediënten, maar de basisprincipes van stomen en delen behoudt. Het is daarmee een gerecht dat integreert, maar niet assimileert.”

Nieuw Nederlands

Of het nou gaat om eten, muziek of feestrituelen: de invloed vanuit andere culturen is verrijkend als er sprake is van gelijkwaardigheid. Daarom moeten we eigenlijk ook een beetje oppassen met wat mensen met ‘anders’ bedoelen, zegt Irene Stengs (1959), antropoloog en onderzoeker bij het Meertens Instituut (KNAW) en de Vrije Universiteit. “‘Anders’ benadrukt verschil. Het gaat hierbij niet om verschillen in eetcultuur, een pizza is inderdaad iets heel anders dan een stamppot, maar om vormen van uitsluiting. Als anders betekent ‘ze koken lekker, maar ze zijn niet echt Nederlands’, is dat geen goede zaak.”

Stengs pleit voor ‘nieuwe Nederlandsheid’: een open samenleving waarin meerstemmigheid wordt gewaardeerd en vanzelfsprekend is. Een samenleving waarin verschillen bestaan, maar op een gelijkwaardige manier worden beschouwd. “Diversiteit binnen groepen werkt verrijkend. Als een groep bestaat uit mensen van verschillende leeftijden, genders, klasse of een andere culturele achtergrond, zijn de processen creatiever. Dat is waardevol binnen een organisatie of bedrijf, maar ook voor de samenleving als geheel.”

Nieuwe vormen

Die nieuwe Nederlandsheid onderzoekt Stengs onder meer aan de hand van feesten en rituelen. Als goed voorbeeld noemt ze de nationale iftar, een groot evenement waarbij moslims en niet-moslims samen het vasten verbreken – de iftar is de maaltijd na zonsondergang tijdens de ramadan. “Als het soms bij de iftar gaat over die zogenaamde culturele ‘anderen’, gaat het wel over mensen die hier grotendeels zijn geboren en getogen,” aldus de antropoloog. “Met een meer open blik zie je hoe mensen en eet- en feestpraktijken met verschillende achtergronden verweven raken. Dan zie je enerzijds de iftartraditie, maar tegelijkertijd hoe die een vorm krijgt die lijkt op een typische Nederlandse nieuwjaarsreceptie op kantoor.”

Een viering die een steeds groter publiek bereikt is Keti Koti, waarbij stil wordt gestaan bij de afschaffing van de slavernij. De nationale herdenking vindt 1 juli plaats in Amsterdam, bij het Nationaal Monument Slavernijverleden in het Oosterpark. Door meer publieke aandacht wordt dat verleden, omschrijft Stengs, “langzamerhand een gedeelde geschiedenis, waarin ook de donkere kanten van het verleden een plaats krijgen.”

Festivalisering

In zowel Amsterdam als Rotterdam gaat de herdenking samen met een Keti Koti Festival. Daarmee maken deze deel uit van de ruim duizend (!) festivals die in één jaar, en dan even buiten de pandemiejaren om gerekend, plaatsvinden in Nederland. Als er ergens veel culturele achtergronden samenkomen, is het wel op het festivalterrein. Bij evenementen als Kwakoe en de Ton Ton Fair staan specifieke culturele feestelijke tradities centraal, respectievelijk de (creools-)Surinaamse en Indische. Bij andere festivals, zoals Amsterdam Roots en eerder Mundial (Tilburg) en Dunya (Rotterdam), betreden artiesten vanuit alle windhoeken de podia.

En dan is er nog de grote multiculturele verscheidenheid in concertzalen en het uitgaansleven. De salsagekte leeft hier al wat langer (het is de populairste dansvorm in Nederland), maar er zijn ook steeds meer andere dans- en muziekstijlen die zelfs de groezeligste zaaltjes zonniger maken. Zo danst het publiek bij Balkan Beats-feestjes op opzwepende Zuidoost-Europese cross-overmuziek, terwijl bij Yallah! Yallah! Palestijnse hiphop, Egyptische reggaeton en Libanese speeddabke uit de speakers schalt.

Kijk verder

In het programma De Aardappeleters zoekt ex-restaurateur Joris Vermeer naar waar ‘geadopteerde gerechten’, van kaasfondue tot roti, ook alweer vandaan komen.

Lees verder

• Voor het boek Trek verkende Charlotte Kleyn de geschiedenis van eten op reis in heden en verleden, van pelgrims tot padvinders, vrachtschepen tot vliegtuigen. Ze voegde er ook nog ruim veertig recepten geïnspireerd door vroeger, maar met een hedendaags sausje, aan toe. (Nijgh & van Ditmar, € 25)
• In de bundel Nieuw in Nederland: feesten en rituelen in verandering van Irene Stengs staan feesten en rituelen centraal die in Nederland zijn ontstaan als gevolg van de komst van nieuwe Nederlanders. Dat levert niet zozeer een portret op van immigrantenculturen, maar van cultuur in Nederland. (Amsterdam University Press, € 49,99)

Luister verder

Van Sranantongo in het Nederlandse Songfestivalnummer tot Friese fado: deze (deels) Nederlandse bands en artiesten combineren wereldwijde invloeden. Beluister de nummers hier.

Zin in nog meer? Lees het hele artikel in Zin 9. Nú in de winkel. Of bestel ‘em hier.

Tekst: Anna Deems Illustraties: Samira Charroud