Sandra van Beek:

Behalve bij geschiedenis ligt haar hart zowel bij het filmmaken als het schrijven. Sandra van Beek (1952) werkte als researcher mee aan de documentaire over Otto Frank, die lééfde voor het dagboek van zijn dochter Anne. Vervolgens schreef ze zelf een boeiend boek over de geschiedenis van het dagboek zelf. ‘Otto wilde Anne ook universeel zien. Als een gewoon pubermeisje’

Je werkte in 2010 al aan de documentaire Otto Frank, de vader van Anne. Hoe verhouden boek en documentaire zich tot elkaar?

“Het was destijds de bedoeling een boek en een film te maken over Otto Frank, de vader van Anne. Niet een boek bij de film maar een autonome productie. David de Jongh, de regisseur van de film, en ik werkten beiden aan de research. – Er was al wat voorwerk gedaan door een researcher van de filmproductie en er was een stagiaire bij; het was een redelijk grote productie. – We wisselden materiaal met elkaar uit. De Jongh maakte vele interviews met Otto Franks vrienden en kennissen. Ik noem ze de ‘laatste getuigen’; de meesten zijn inmiddels overleden. Het bronnenmateriaal van film en boek komt overeen. De film bedient zich van beeld in interviews, met foto’s en archiefopnamen, terwijl het boek beschrijft en citeert. Beide volgen Otto Frank.”

Waar komt je fascinatie voor Anne (en Otto) Frank, en het dagboek vandaan? Hoe is het allemaal begonnen?

“Het was een opdracht, ik voelde me ermee vereerd. Ik ben geboren in de Rivierenbuurt, heb korte tijd op de Anne Frankschool gezeten en kende het dagboek. Toen ik het dagboek rond m’n 14de voor het eerst las, raakte ik erdoor getroffen. Het isolement, de angst, het verlangen, de verliefdheid, aspiraties, conflicten met volwassenen, het trok me aan. Anne Frank was en is dichtbij. Jij bent als lezer Kitty, aan wie ze zoveel toevertrouwt, en je beleeft met haar het moment zelf. Dat is ook de aantrekkingskracht. Toentertijd las ik het dagboek nog niet met het besef van nu, wat er met Anne en haar familie is gebeurd na de onderduik; er was nog minder bekend over de Holocaust.”

Er is al veel over geschreven en gepubliceerd. Wat wilde jij met Geschiedenis van het dagboek toevoegen op de 75ste verjaardag van het dagboek?

“Waar het me vooral om ging was: Hoe heeft Otto Frank het dagboek gepubliceerd? Ik wilde terug naar de oorsprong – dat heeft altijd mijn interesse. En ik wilde voor me zien wat er zich had afgespeeld, Otto Frank volgen met de mensen, vrienden rondom hem als een koor van stemmen. En ik wilde het vooral over het dagboek hebben. Ik hoor nu dat lezers van De geschiedenis van het dagboek ook Het Achterhuis (opnieuw) gaan lezen. Ik hoorde nu trouwens ook van een ouder iemand – die een klasgenootje van Anne had gekend – dat Anne een ‘kattig kind’ was. Dat klinkt niet zo aardig maar kan best waar zijn. Ik was destijds gewaarschuwd voor aannames en voor zover het belangrijk is, kun je zoiets toch niet meer checken. Dus denk ik: maar dat ‘kattige kind’ heeft met haar dagboek wel miljoenen harten gestolen!”

Het eerste manuscript voor je boek maakte je al in 2009-2010. Hoe anders is het uiteindelijke boek geworden?

“Tja, een film maak je niet alleen, en een boek ook niet. Het verhaal was goed, maar de redacteuren van Uitgeverij Pluim – en degene die het klaar voor drukken maakte – hebben suggesties gedaan om het nóg beter te maken. Ik stond daar voor open. Bovendien moest het manuscript worden geactualiseerd. Het zijn vaak technische dingen die de lezer denk ik niet echt interesseren.”

Wat is het meest opmerkelijke over (de geschiedenis van) het dagboek dat je ontdekte?

“Alles eigenlijk. Ik dacht aanvankelijk dat ik veel wist, maar zo was het toch niet. Alleen al het begin, hoe Otto Frank eind januari 1945 de bevrijding meemaakte van het concentratiekamp Auschwitz door het Russische Rode Leger en een lange weg door Polen en Oekraïne aflegde. En hoe hij eenmaal terug in Amsterdam hoorde dat Margot en Anne in concentratiekamp Bergen-Belsen waren omgekomen. Hoe het dagboek tenslotte zijn redding werd. Hoe belangrijk hij werd als vaderfiguur voor talloze jongeren ter wereld die hem brieven schreven enzovoorts. Ik had niet beseft hoe intensief Otto Frank leefde met het dagboek.

En dan de discussie tussen Otto Frank en Meyer Levin, de Amerikaanse schrijver van de eerste versie van het toneelstuk – die overigens werd afgekeurd. Beiden hadden een missie met het dagboek maar verschillende opvattingen over hoe dit uit te dragen. Anne Frank is een schrijfster, geen joods schrijfster. Haar isolement in het Achterhuis, haar lijden, sterven, heeft alles te maken met haar joodse afkomst. Otto Frank beschouwde haar als een symbool van het lijden. En tegelijkertijd wilde hij haar universeel zien, als een gewoon pubermeisje, zoals velen. Dit zijn dingen die ik gaandeweg pas ontdekte.”

Waarom zou iedereen Het Achterhuis, het dagboek van Anne Frank, moeten lezen?

“Omdat het een goed boek is. Ik vind dagboeken vaak moeilijk om te lezen. Maar dit dus niet. Je hebt luisterboeken en nu ook een videoblog van het dagboek. Dat is allemaal best goed gedaan maar: waarom niet gewoon lezen? Anne Frank staat in de canon van de Nederland. Haar verhaal is Nederlandse geschiedenis. Een beladen geschiedenis, daar kun je niet omheen.”

Waar ligt je hart, bij het schrijven of het filmmaken?

“Bij beide. Bij filmmaken ben je op zoek naar beelden, scènes, personen om je verhaal mee te vertellen. Je stelt je situaties voor in scènes. Zo schrijf ik ook. Ik moet iets beeldend kunnen voorstellen wil ik het kunnen opschrijven. Dat verloopt deels associatief.”

Alweer een nieuw project op stapel?

“Het zal vast met geschiedenis te maken hebben. Je hoort het.”

Win met Zin

We geven 3 boeken van Sandra weg. Kansje wagen? Deel in de comments waarom je dit boek graag wilt lezen.

Over het boek

‘Dit is het testament van je dochter,’ zei Miep Gies toen ze Otto Frank de door haar bewaarde papieren uit het achterhuis gaf. Gesterkt door de positieve reacties uit zijn omgeving koos Frank ervoor om deze belangrijke erfenis te delen. 75 jaar geleden, 25 juni 1947, verscheen Het Achterhuis. Frank vond in het dagboek een nieuwe reden van bestaan en het lukte hem om miljoenen mensen kennis te laten maken met de nalatenschap van Anne Frank. ‘Het was zijn redding’, zei een van zijn vrienden. In Geschiedenis van het dagboek wordt voor het eerst de volledige geschiedenis van Het Achterhuis verteld, die hand in hand gaat met het leven van Otto Frank. Omlijst met brieven, getuigenissen en bijzondere details volgt het boek de weg vanaf het rood-witgeruite album tot nu; van de eerste Nederlandse publicatie naar buitenlandse edities en via Broadway naar bioscopen over de hele wereld.

(Geschiedenis van het dagboek, Pluim, € 24,99)

De schrijver

Sandra van Beek (1952) is journalist en film researcher. Ze werkte onder meer aan de documentaire Otto Frank, de vader van Anne (2010). Haar filmwerk leidde tot de publicaties van De grote illusie (2000), Ik een nieuwe Mondriaan? Ik ben een ouwe Schoonhoven! (2014) en De 250 blikken film van Kees Hin (2016), de filmmaker met wie ze vele documentaires maakte zoals Theresienstadt: film of waarheid.