Schrijver Jaap Robben:

Hij werd in 2009 als stadsdichter van Nijmegen gevraagd een gedicht te schrijven ter nagedachtenis aan overleden kinderen die tussen 1950 en 1980 werden weggenomen bij de bevalling. Het liet Jaap Robben (1984) vanaf dat moment niet meer los. Resultaat: de indrukwekkende roman Schemerleven.

Hoe groot was de druk voor een gevierd auteur als jij om weer een nieuwe grootse roman af te leveren?

“Ik voel me zeker geen gevierd schrijver die grootse romans aflevert. Ik voel me vooral iemand die drie jaar lang dezelfde trui draagt en een bureau vol papieren en lege kopjes heeft, en steeds vergeet te lunchen. Ik ben dan zo geconcentreerd dat de hele buitenwereld verdampt. Eigenlijk voel ik als auteur alleen een verantwoordelijkheid naar mezelf toe, dat ik het beste wil maken waar ik maar toe in staat ben.

Voordat ik begin met schrijven, denk ik wel aan het uiteindelijke boek, aan wat het zou moeten worden. Maar zodra ik begin, verdwijnt dat beeld. Dan kan ik niet bezig zijn met het resultaat en zeker niet met de vraag of het goed is of slecht wat ik schrijf. Simpelweg omdat alles nog in beweging is. En omdat ik anders zou blokkeren. De loop van een verhaal ontstaat, daar moet je ruimte voor laten. En je gevoel bij schoon houden, om je intuïtie te kunnen volgen. Pas als alles uiteindelijk in de plooi valt, elke gedachte verbonden is met een onzichtbaar draadje aan een ander element uit het boek, dan stolt het in een definitieve vorm. Dan beginnen de stemmetjes pas weer te fluisteren.”

Je zegt dat Schemerleven voortkomt uit een gedicht dat je eerder schreef voor ‘overleden, ongedoopte kinderen die tussen 1950 en 1980 werden weggenomen bij de bevalling en stiekem begraven moesten worden’. Hoe ben je destijds met dit fenomeen in aanraking gekomen? En waarom raakt het je zo?

“Ik werd als stadsdichter van Nijmegen gevraagd om een gedicht te schrijven ter nagedachtenis van deze kinderen en ter troost van de ouders en nabestaanden. Voordien had ik hier nooit van gehoord. Maar de onthulling van het gedicht was zo’n ontroerende ervaring; dat is me altijd bijgebleven. In de jaren erna kwam ik er ook achter hoe dichtbij het in mijn eigen omgeving plaatsvond en hoe het verdriet daarover na een heel mensenleven nog steeds heel dicht onder de oppervlakte ligt. Juist doordat de ouders niet wisten waar hun kindjes bleven, was er geen plek om te rouwen. En dat verdriet bleef op drift door hun gedachten en levens heen dwalen.”

Hoe zou je de onstuimig begonnen maar noodlottig geëindigde relatie tussen Frieda en de getrouwde Otto typeren? En hoe anders dan die relatie was vervolgens het huwelijk van bijna een halve eeuw tussen Frieda en Louis?

“Het is erg moeilijk een relatie te typeren of samen te vatten, daarmee doe ik die meteen tekort. Eigenlijk heb ik er 309 pagina’s over gedaan om die relaties te beschrijven. De omstandigheden van allebei de liefdes waren zo anders. En ze zijn in die zin ook niet te vergelijken.”

Was het lastig je in te leven in een vrouw, en ook nog een van voorbij de tachtig?

“Gek genoeg eigenlijk niet. Ik hoorde haar al heel erg lang praten in mijn hoofd. Het was me al lang heel helder wie zij was en wat ze ziet. Het hielp me natuurlijk door om me heen te kijken maar uiteindelijk ontstond ze vooral in mijn hoofd. En van alle personages over wie ik ooit geschreven heb, voelt Frieda het meest dicht bij mezelf.”

In plaats van rouw te voelen om haar overleden man Louis laat Frieda’s verdriet om haar ooit verloren kindje zich ineens niet langer onderdrukken. Wat gebeurt er precies met haar?

“Ik heb steeds voor me gezien dat het plotse overlijden van haar Louis een rouw losmaakt die echoot met een verdriet dat er nooit mocht zijn. Een verdriet dat verzwegen werd en dat ze moest wegduwen. Doordat de rouw haar overvalt, dringt dat oude verdriet eigenlijk voor.

Ik zag voor me dat het verleden met haar eerste kindje als een herinnering voor haar op de vloer ligt en daarboven is ze een leven gaan bouwen, Louis, haar zoon Tobias, haar werk, het hele leven. En doordat nu ineens die toren omkukelt met het wegvallen van haar man, komt weer tevoorschijn wat daaronder verborgen lag.”

Je schrijft gedichten, prentenboeken en romans. Waar ligt je hart?

“Het idee bepaalt voor mij de vorm. Maar tijdens het schrijven van een roman kan ik verlangen naar de gecomprimeerdheid van een gedicht. En tijdens het werken aan een prentenboek kan ik juist verlangen naar de omvang en het verzuipen in het werken aan een roman.”

Tussen Zomervacht (2018) en Schemerleven liggen vier jaar. Kostte de roman je zoveel tijd? Hoe zag het schrijfproces eruit?

“Inderdaad, een roman heeft tijd nodig om te rijpen. Er spelen zoveel ideeën door mijn hoofd maar het is me nooit duidelijk waarmee ik wil beginnen. Er moet zich een soort openingetje in zo’n idee aandienen voordat ik weet hoe ik ermee aan de slag kan. En wat ik er eigenlijk aan wil onderzoeken. De kiem voor Schemerleven werd eigenlijk al geplant in 2009, dus eigenlijk denk ik daar al sindsdien over na.

En daarbij is er natuurlijk ook het leven, ik werd voor de 2de keer vader, corona brak uit. En er waren allerlei andere dingen die ik wilde schrijven, zoals de columnreeks voor Trouw over onze Poolse klussers. Dat werd uiteindelijk het boek Zwijgmannen.”

Alweer een nieuw project op stapel?

“Nee. Nee, na het schrijven van elke roman heb ik het gevoel dat het van binnen in me klotst, die deining moet ik eerst een tijdje laten zakken. Ik heb mezelf voor zo’n langere periode geconcentreerd dat ik nu eerst héél veel behoefte heb aan buiten en vrienden en op stap gaan.”

Win met Zin

We geven 3 boeken van Jaap weg. Kans maken? Vermeld in de comments waarom jij dit boek wil winnen! Deze actie is afgelopen. De winnaars hebben bericht gekregen (26-09-2022)

Over het boek

Na het plotse overlijden van haar haar man Louis komt de 82­-jarige Frieda Tendeloo in een verzorgingshuis terecht. Ineens is ze weer alleen na een huwelijk van meer dan een halve eeuw. Maar in plaats van rouw om Louis dringt zich een verzwegen verdriet aan haar op. In 1963 vriest de Waal voor het laatst dicht. Frieda Tendeloo en Otto Drehmann ontmoeten elkaar in het ijspaleis dat de rivier is geworden. Ze geven zich over aan hun verliefdheid hoewel Otto al getrouwd is. Frieda raakt in verwachting van een kindje dat ze uiteindelijk nooit ziet. Maar dat wel altijd in haar gedachten is gebleven. Hoewel de omstandigheden Frieda dwongen om te zwijgen en te vergeten, lijkt nu de tijd gekomen om te praten en te gaan zoeken. En om haast te maken, voordat de herinnering aan het kindje voorgoed samen met haar verdwijnt.

(Schemerleven, De Geus, € 23,99)

De schrijver

Jaap Robben (1984) schrijft niet specifiek voor een leeftijd, maar voor iedereen in het bijzonder. Hij veroverde met zijn romandebuut Birk boekhandel, lezer en recensent. Birk werd bekroond met onder meer de Nederlandse Boekhandelsprijs. Zomervacht haalde de longlist van de International Booker Prize ­2021, was DWDD Boek van de Maand en oogstte ook buiten de Nederlandse taalgrenzen veel lof. Robbens romans worden verfilmd en zijn werk verschijnt inmiddels in vijftien talen.