Schrijver Jan van Mersbergen:

In zijn nieuwste roman We moeten praten speelt juist zwijgen een grote rol. Iets wat veel mensen bij schrijver Jan van Mersbergen (1971) ook verwachten. Het tegendeel is waar: hij praat heel graag! Hoofdpersoon Koen, in Jans gevoelige kleine roman, doet na jarenlang zwijgen dan toch hetzelfde: tijdens zijn spreekbeurt in groep 7 vertelt hij het verhaal van zijn leven.

De hoofdpersoon in je nieuwe roman We moeten praten is Koen, een kind in groep 7. Waarom koos je voor een kind als hoofdpersoon?

“Koen staat heel dicht bij mijn twee zonen. De oudste in nu 20, de jongste 7. Koen is een combinatie van die twee: bedachtzaam, slim, eigen, en grappig. De jongen in de roman zit in groep 7, precies de leeftijd waarop kinderen alles weten maar zeker anderen nog nodig hebben. Hij kijkt terug op twee belangrijke momenten in zijn leven: het vertrek van zijn moeder toen hij 2 was en de ontmoeting met een zwaan die zijn vervangende moeder zou worden. Kinderen die vertellen zijn leuk, warrig, onbevangen en eerlijk. Dat is Koen, maar niet helemaal. Want hij begrijpt het gewicht van zijn verhaal. Volwassen vertellers zijn gewiekster, onbetrouwbaarder, vervelender.”

Stilte speelt een grote rol in jouw nieuwe roman. Ben jij een man van weinig woorden? En wat is de zeggingskracht van de stilte, volgens jou?

“Nee hoor, dat is een typering die vrij vaak gekoppeld wordt aan mannen met een beetje postuur die gewone werkmanskleren dragen, en zeker aan schrijvers die fysiek niet aansluiten bij het clichébeeld dat lezers vaak van schrijvers hebben: iel, in een jasje, corduroybroek, pianohandjes. Als mensen mij zien, denken ze: ruwe bolster, dat soort termen. Die zal wel zwijgzaam zijn. Fisherman’s Friend. Geen probleem, maar mensen die me kennen weten dat ik veel praat en dat ik open en emotioneel ben.

De roman gaat over zwijgen in de zin van: niemand lastigvallen met je problemen. Dat is een nuance, tevens de valkuil van mijn familie. Stilte is anderen ontzien, praten is het delen van alles wat je beweegt.”

Koen spreekt jarenlang niet. Waarom koos hij zijn spreekbeurt voor het doorbreken van zijn zwijgzaamheid?

“Hij weet dat hij zijn familieverhaal moet vertellen. Toen de juf over de spreekbeurten begon, vond hij dat een goed en handig moment om in één klap iedereen zijn verhaal te vertellen. En natuurlijk is het mijn uitdaging om ervoor te kiezen een roman te schrijven die grotendeels de vorm van een spreekbeurt heeft.”

We moeten praten is welhaast een gedoodverfde uitdrukking. En het is wat Koen zijn moeder tegen zijn vader hoort zeggen, als hij pas 2 is. Dat belooft niet veel goeds.

“Iedereen die ooit in een relatie heeft gezeten waarbij de woorden ‘We moeten praten’ vielen, weet inderdaad: dat gaat niet de goede kant op. Dat praten is geen vertellen of delen van je verhaal, dat praten is het vergroten van verschillen. Ik hou van relaties, van verbondenheid, van zorgen voor een gezin. Dat wordt vaak juist overgeslagen als klinkt: we moeten praten. Als een jongen van 2 zijn moeder hoort zeggen dat zij en zijn vader moeten praten en hij vervolgens zijn moeder nooit meer ziet, dan is dat een shock. Dat was het uitgangspunt voor dit boek.”

Koen heeft nogal wat meegemaakt. In hoeverre heeft dat hem vroegwijs gemaakt, en in hoeverre kan hij nog kind zijn?

“Hij is van zichzelf slim en terughoudend, daarnaast heeft zijn verhaal hem natuurlijk gevormd. Ik denk dat familie het allerbelangrijkste is. Bestuurscrisis, grote internationale conflicten, klimaatproblemen… uiteindelijk komt het erop aan wie er voor jou zorgt als je dat nodig hebt en voor wie jij je inzet. Dat is familie. Koen is zeker kind, maar wel binnen zijn verhaal en leven. Ik heb met mijn oudste twee kinderen veel meegemaakt op het gebied van kind kunnen zijn en belasting van kinderen met problemen van volwassenen – tot Veilig Thuis aan toe. Ik heb gevochten voor die grenzen zodat mijn kinderen niet belast werden met de sores van hun moeder. Dat heeft mijn kinderen toch ook gevormd, want ze blijft hun moeder. Het enige wat kan helpen is… praten.”

Kun je uitleggen wat ‘opa’, de man van de moestuin om de hoek en de enige die Koen echt begrijpt, voor hem betekent? Welke rol hij in Koens leven vervult?

“De oude man ontfermt zich over Koen, hij beschermt en ontziet hem. Dat is het vertrekpunt van zijn rol, en de basis van het drama dat jaren later uitkomt als Koen zijn verhaal vertelt.”

Je roman is vrij kort. Wist je vooraf dat het verhaal niet meer woorden nodig zou hebben?

“Dat wist ik ongeveer wel: een kleine gecomprimeerde, in elkaar gedrukte roman in drie delen met tijdsprongen.”

Je schrijft een blog, romans, thrillers, een kinderboek, auto-fictie, non-fictie… Bij welk genre voel je je het meest senang?

“Een roman is werkelijk het mooiste om aan te werken omdat alleen fictie me de kans geeft puur persoonlijke thematiek in gedoseerde, vergrote en intense vorm bij de lezer over te brengen.”

Jij schrijft veel en gestaag. Is het productiedrift of geniet je er vooral van, van het schrijven?

“Een roman vraagt twee jaar, dus om het jaar een roman is mogelijk en dat is mijn streven. De andere boeken zijn soms in opdracht, soms vraagt een uitgever me gewoon: zou je hierover willen schrijven? Productiedrift is het alleen in de ogen van mensen die een ander arbeidsethos en tempo hanteren. Het schrijven zelf is zo mooi, en er is voldoende te vertellen en onderzoeken. Een roman is in de spiegel kijken, en dan naar je eigen ziel. Langzaam ontdek ik wie ik ben.”

Over het boek

Als de spreekbeurten van groep zeven eraan komen, zijn alle kinderen benieuwd wat Koen gaat doen. Al zolang hij bij hen op school zit, heeft hun klasgenoot geen woord gesproken. Wanneer het zijn beurt is, schuifelt hij naar het digibord en verschijnt er een schilderij van een zwaan. Hij kijkt zijn klasgenootjes aan en begint te praten. ‘Ik houd mijn spreekbeurt over… alles.’

Koen vertelt over zijn fascinatie voor dieren die kunnen vliegen en voor de zwaan in de sloot achter zijn huis, maar ook over zijn moeder die verdwenen is, over het getreiter van zijn klasgenootjes en zijn heimelijke wraak. Over zijn vader die hem alle moeilijke woorden heeft geleerd, en over ‘opa’; de man van de moestuin om de hoek, die Koen als enige echt begrijpt. De spreekbeurt blijkt een geschiedenis die de jongen móét vertellen: de onthulling van een verstrekkend en voor alle betrokkenen even beladen familieverhaal.

(We moeten praten, Cossee, € 22,99)

Over de schrijver

Jan van Mersbergen (1971) is schrijver van fictie en non-fictie. Bij Uitgeverij Cossee publiceerde hij tien romans, waaronder Naar de overkant van de nacht (2011), waarmee hij de BNG Literatuurprijs won en doorbrak bij het grote publiek. Daarnaast won hij de F. Bordewijkprijs met De laatste ontsnapping (2014) en de NRC Lezersprijs met De onverwachte rijkdom van Altena (2019). Zijn werk is vertaald in het Engels, Frans, Spaans, Duits en Turks.

Foto: @ Irwan Droog

Zin in? 

Wij mogen 3 exemplaren van We moeten praten weggeven. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 29 november.