Vrijheid

In Nederland en overzee

Zin redactie 18 januari 2024

Je eigen keuzes maken, dragen wat je wil of doen wat je leuk vindt. Is dat het ultieme gevoel van vrijheid? Zin vraagt het aan dichter/filmmaker Nafiss Nia, docent/dichter Amal Karam, journalist/schrijver Marja Vuijsje en priester/activist Mpho Tutu. Wat betekent vrijheid voor hen? Nú in Zin Magazine.

Nafiss

Dichter/filmmaker Nafiss Nia (1968) won in september 2023 met haar film ‘Die Middag’ over Iraanse vluchtelingen een belangrijke filmprijs. Zelf was Nafiss 24 jaar toen ze van Iran naar Nederland vluchtte. Hier moest ze helemaal opnieuw beginnen en ontdekte ze dat haar ideologische kijk op vrijheid niet bestond.

‘Toen ik streed voor het vrouwenrecht voelde ik me best vrij, maar mijn verzet in Iran werd me niet in dank afgenomen’

‘Ik dacht: in Nederland is een democratie en daar ben ik vrij. Dat bleek al snel niet zo te zijn’

‘De vrijheid waar ik zo naar verlangde, was in Nederland een stuk minder idealistisch dan hoe ik het voor me had gezien’

‘Ik heb nog steeds het gevoel dat ik mezelf als voormalig vluchteling moet bewijzen’

Amal

Amal Karam (1969, dichter en docent) was in 2017 en 2018 stadsdichter van Nijmegen. Als kind voelde ze zich nooit echt vrij en nadat ze in 1996 vanuit Syrië naar Nederland vluchtte ook niet. Opeens stond haar leven stil, maar Amal was vastbesloten om haar plek in de wereld te creëren.

‘Ik werd in 1969 als Palestijnse vluchteling in Libanon geboren’

‘Omdat Palestijnen In Libanon niet als volwaardig worden gezien, voelde ik me nooit echt vrij’

‘Door mijn journalistieke activiteiten kwam ik in Syrië in de problemen. Zo kwam ik helemaal alleen in december 1996 in Nederland terecht’

‘In het aanmeldcentrum voor asielzoekers werd ik als een crimineel behandeld. Ik voelde me doodongelukkig en allesbehalve vrij, maar ik had geen andere keus’

Amal Karam schreef veel prachtige gedichten. Een daarvan is het gedicht Vrij dat ze voor Bevrijdingsdag 2012 schreef:

Vrij…

Vrij om te denken,
al maait de gedachte hoofden.
Vrij om te voelen,
al wurgt het gevoel harten.
Vrij om te schrijven,
al valt het woord als een mes op levens.
Vrij om met de hemel te praten
stil in het binnenste van je keel.
Vrij om stappen te zetten,
nergens anders dan in je einde.
Vrij om niets anders
van de wereld te kunnen zien
dan een gestreept vierkant blauw gezicht
uit je celraampje.
Vrij om alle vrijheden vast te stellen,
Op het graf de menselijke wetten.
Vrij om te geloven dat jij god gebaard hebt.
Vrij… zo vrij
Om op- of onder te gaan.
Ons te bekogelen met je schijnwarmte en licht,
op een ijskoude grijze dag.
Vrij… heel vrij,
om in je ziel te beseffen,
hoe krankzinnig,
Vrijheid kan zijn.
Want vrijheid is…
Zo oud als de pijn.
Zo jong als de kinderlijke blijheid.
Zo groot als moederliefde.
Zo klein als een zeepbelletje.
Zo aanwezig als angst.
Zo onzichtbaar als een droom.
Amal Karam, 5 mei 2012

Marja

Ons kamp, Het rijbewijs van Nematollah en Volgend jaar in Teheran: journalist/schrijver Marja Vuijsje (1955) schreef meerdere boeken waarin het thema vrijheid naar voren komt. Hoewel er aan haar persoonlijke vrijheid vroeger weinig ontbrak, was Marja door de oorlogsverhalen van haar vader vaak angstig.

‘Voor mij was het normaal dat mijn vader, een overlevende van Auschwitz, regelmatig zijn getatoeëerde nummer op zijn arm liet zien. Dan vroeg hij wie dat gedaan had. ‘De moffen’, antwoordde ik dan’

‘Van huis uit kreeg ik een zekere achterdocht mee ten opzichte van de buitenwereld. Ik woonde dan wel in het vrije Amsterdam, toch voelde ik me vaak angstig’

‘Een beetje angst zal ik waarschijnlijk altijd houden, maar inmiddels denk ik dat ik me niet minder vrij voel dan de meeste anderen’

‘Het pleidooi om asielzoekers te weren opdat Nederland weer wordt zoals in de jaren 50 is benauwend. Het zou een grote stap terug zijn in onze vrijheid…’

Tutu

Mpho Tutu van Furth (1963) groeide op in Engeland en Zuid-Afrika tijdens de apartheid. In de voetsporen van haar wereldberoemde vader Desmond Tutu werd ze priester. Na haar huwelijk met haar vrouw werd haar licentie om priester te zijn in de Zuid-Afrikaanse Anglicaanse kerk ingetrokken.

‘Als jong meisje voelde ik me in Engeland zeker veilig en vrij. Daar kon ik rustig over straat lopen zonder me direct zorgen te hoeven maken als ik een politieagent tegenkwam. In Zuid-Afrika was dat anders. Ook al merkte je het niet altijd, de algemene ervaring was dat je als zwart persoon onveilig was’

‘De relatieve willekeur van de Zuid-Afrikaanse wet en de bijna onbeperkte macht van de politie in die tijd voelde als een voortdurende bedreiging. Het gebrek aan veiligheid betekende voor mij een gebrek aan vrijheid’

‘Ook in Nederland kom ik racisme tegen. Als ik bijvoorbeeld een winkel binnenloop, word ik soms gevolgd om te kijken of ik iets ga stelen. Of ik word compleet genegeerd’

‘Toch geloof ik dat het mogelijk is: vrijheid en gelijkheid voor iedereen. Als we vastbesloten zijn om dat te bereiken, dan zal het gebeuren’