Schrijver Eva Vriend

Als schrijver is ze de allesbepalende regisseur van welk historisch boek ze ook schrijft. Dus voelt historicus Eva Vriend (1973) zich vooral schrijver. Maar ze deed voor haar nieuwste boek Het eiland van Anna, over het voormalige Zuiderzee-eiland Schokland, wel gedegen onderzoek. Want het verhaal moet kloppen.

Je bent historicus en schrijver. Wat voert de boventoon?

“Ik ben een schrijver. De geschiedenis reikt mij de verhalen aan. Ik hecht er wel aan dat mijn verhalen historisch kloppen, daarvoor zet ik mijn expertise als historicus in. Ik doe uitgebreid literatuuronderzoek voor mijn boeken. Ik duik de archieven in en interview heel veel mensen. Maar uiteindelijk is de vorm die het verhaal krijgt afhankelijk van de keuzes die ik als schrijver maak. Ik ben als auteur de allesbepalende regisseur. Dat geldt voor een verzonnen drama net zozeer als voor, in mijn geval, een geschiedenisboek.”

Beide rollen weet je voor je boeken goed te combineren. In hoeverre versterken de twee elkaar en in hoeverre kunnen ze elkaar ook dwars zitten?

“De historische werkelijkheid giet ik in de mal die daar in mijn ogen het beste bij past. Ik kies ervoor om sommige feiten naar voren te schuiven. Ik besluit om bepaalde aspecten minder nadruk te geven. De lijnen die het verhaal volgt, zet ik uit. Wat een schrijfproces ingewikkeld maakt, is dat dit niet allemaal bewuste beslissingen zijn. Er zijn genoeg dagen dat het verhaal zijn eigen weg kiest. Dan typ ik de woorden wel in maar vervolgens snap ik zelf niet waarom een hoofdstuk bijvoorbeeld de opbouw krijgt die ik het heb gegeven. Daarom blijf ik, al schrijvend, op mijn hoede, want ik voel me schatplichtig aan de geschiedenis. Het verhaal moet, simpel gezegd, wél kloppen. Ik wil niet zomaar een scène verzinnen om de vaart erin te houden. Er even een dialoogje in schrijven om een uitleg te verlevendigen, is wat mij betreft uit den boze. Aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid is altijd het uitgangspunt, op z’n minst.”

Het eiland van Anna gaat over Schokland, tot 1859 een levendig visserseiland in de Zuiderzee. Hoe kwam je op het idee hieraan een boek te wijden? En hoe leerde je vissersdochter Anna en haar verhaal kennen?

“Schokland ligt middenin de polder waar ik opgroeide. Het is een gekke, magische plek. Het eiland verdween door ingrijpen van de overheid, en daar begon mijn vraag. Want wat betekende dat voor die bewoners van toen? Ik stuitte in mijn eerste research op het verhaal van de familie van Anna, een uitzonderlijk lange vissersdochter die haar hele leven vrijgezel zou blijven. Het eiland kreeg voor mij een gezicht en toen ging het schrijven eigenlijk vanzelf.”

Hoe kun je de eilandcultuur van Schokland omschrijven? Wat maakte Schokland typisch Schokland?

“Het was een hechte visserijgemeenschap. In die zin zou je het Schokland van toen kunnen vergelijken met een ander Zuiderzee-eiland dat veel bekender is: Urk. De mensen kenden elkaar goed en voelden zich met elkaar verbonden. De overheid besloot het eiland in 1859 te ontruimen omdat het leven er erg zwaar werd, mede omdat het zo vaak overstroomde. De Schokkers moesten verhuizen, ze waren de klimaatvluchtelingen van die tijd. Dat maakt de geschiedenis van Schokland bijzonder en inspirerend: de mensen bleven zich generaties lang verbonden voelen met het eiland dat verdween.”

Er bestaan nog veel Schokkers, nazaten van de bewoners van Schokland. Onder hen ook klinkende namen, zoals Nick & Simon. Wat kenmerkt al deze mensen en hoe komt het dat dit gevoel niet slijt, eerder sterker wordt?

“Dat is de kernvraag van mijn boek: hoe komt het dat mensen zich verbonden blijven voelen met een verhaal, met een plek? Waar komt die universele behoefte, die we allemaal kennen, vandaan? Hoe werkt dat?

Nick en Simon, en ook voetballer Joey Veerman of zanger Paul de Munnik, zijn Schokker omdat ze nazaten zijn van families die Schokland indertijd moesten verlaten. De Schokker namen vormen de basis van hun stambomen. Het verschilt natuurlijk per persoon in hoeverre dat van betekenis voor je is. De behoefte aan houvast neemt toe als je ouder wordt, merkte ik tijdens de vele gesprekken die ik met Schokker nazaten voerde. Als je jong bent, slorpt het leven je op – werk, gezin, de dagen zijn te kort. Vertraagt met het strijken der jaren het tempo, dan krijg je tijd om eens om je heen te kijken. Je werpt een blik over je schouder: waar kom ik vandaan?

Het hoeft niet te betekenen dat je wankel in het leven staat, zeker niet. Het maakt evenmin uit wat voor werk je doet, of je veel of minder geld op je bankrekening hebt staan. Fysiotherapeuten, huisschilders, psychologen, hoge ambtenaren, grote ondernemers, artsen, ik kwam de liefde voor het Schokker verhaal overal tegen. Een liefde die dus ook ontspruit aan een universele, natuurlijke neiging van mensen om, eenmaal wat ouder, op zoek te gaan naar een gevoel van thuis, naar leeftijdsgenoten die leven vanuit eenzelfde herinnering. Naar diegenen bij wie je aan een half woord genoeg hebt, die glimlachen als ze alleen al je achternaam horen.”

Waarin uit dat gemeenschappelijke eilandgevoel bij Schokkers zich bijna twee eeuwen na de ontruiming van het eiland?

“Schokkers herkennen elkaar! Aan hun achternaam, aan bepaalde eetgewoonten, aan de liedjes die ze graag zingen. Ik ben voor mijn onderzoek bij een speciaal Schokker koor gegaan dat liederen zingt die al op het eiland werden gezongen. Zingen is een collectieve activiteit – religieus, politiek of sociaal. Tradities die zijn ontstaan vanuit een gedeelde geschiedenis behouden zo hun waarde, al dan niet bewust. Samen zingend leeft de geschiedenis voort. In je eentje zingen, kan spannend zijn. Als je met anderen zingt, verdwijn je in een veilig collectief. Al die verschillende lichamen bewegen op dezelfde manier op hetzelfde ritme. Cognitieonderzoek heeft uitgewezen dat hartslagen gaan synchroniseren. Je gaat erin op, samenzang als een comfortabele deken.”

Wat betekende de ontruiming van het eiland in 1859 voor haar bewoners?

“Ze moesten het eiland, en alles wat hen vertrouwd was, achterlaten. Van het Rijk mocht er niets op het eiland achterblijven. De vrees bestond dat de Schokkers anders zouden terugkeren. Op hun vissersschip vervoerden de grootouders van mijn hoofdpersoon bijvoorbeeld de balken, planken en kozijnen van hun woninkje. Ze bouwden het weer op in Kampen, hun nieuwe woonplaats, waar ze van voren af aan moesten beginnen. Het verhaal van Schokland is een universele migrantengeschiedenis.”

Het voormalige eiland bestaat nog: als een terp boven het omringende land (in de Flevopolder). Een flinke: 4 kilometer lang en 500 meter breed, met een kerk en een museum plus restaurant. Is er nooit sprake van geweest dat daar ook weer Schokkers zouden gaan wonen?        

“Grappige vraag. Als het aan sommige Schokker nazaten had gelegen, waren ze daar weer teruggekeerd. Maar er is eigenlijk nooit serieus sprake van geweest. De overheid stond het niet toe. De grond was er te drassig, te nat. Nadat het eiland was ingepolderd, werd het een natuurgebied. En sinds 1995 is het Unesco Werelderfgoed. Er staan nog een paar oorspronkelijke gebouwen, waaronder een kerkje uit de Schokkertijd. Dat is vandaag de dag een populaire trouwlocatie, ook bij Schokker nazaten.”

Waarom is dit ex-eiland uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed?

“Het voormalige eiland ontwikkelde zich tot een symbool voor de paradoxale band die Nederland met water onderhoudt; we strijden ertegen maar kunnen evenmin zonder. De bodem zit er vol met archeologische schatten uit de tijd, meer dan tienduizend jaar geleden, dat mensen ‘amfibisch’ leefden, op de grens van land en water.”

Wat is het opmerkelijkste dat je over Schokland te weten kwam?

“Dat dat eilandje dat is verdwenen nog zoveel betekent. Er vinden nog altijd asverstrooiingen plaats op Schokland, van nazaten die er zelf nooit hebben gewoond maar zich er wel mee verbonden voelen. Dat vind ik zeer aangrijpend. ‘Ik wil terug naar waar het is begonnen,’ zei een Schokker tegen me.”

Wat hoop je de lezer met je boek mee te geven?

“Migratie is een kerneigenschap van de samenleving zoals we die met z’n allen vormen. Iedereen is voortdurend in beweging. De twintiger met grootouders die zich in de jaren 60 vanuit Marokko in Amsterdam vestigden, de cabaretier met Brabantse roots, de vader die uit Syrië is gevlucht, een Japanse expat. Zo ontstaan er verschillende gemeenschappen met uiteenlopende achtergronden. Mensen gaan zich in elkaars verhaal verdiepen. Integratie is geen eenrichtingsverkeer. Waarbij een beetje nostalgie op zijn tijd heus geen kwaad kan. Mensen voelen zich erdoor verbonden met de geschiedenis, en dat helpt om de belangstelling ervoor aan te wakkeren. Waardoor een gezond historisch besef zich kan ontwikkelen. Dus laat die anekdotes maar rollen, en de liederen klinken. Proef dat gerecht en zing mee – als je durft.”

Krijgt je boek nog een vervolg?

“Ik werk samen met een audiojournalist aan een podcast. En in oktober opent een nieuwe tentoonstelling in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen waar ik over meedenk. Dus voorlopig ben ik nog niet met Schokland klaar. Gelukkig maar.”

Over het boek

Anna Diender werd er niet geboren, maar ze voelde zich er in alles mee verbonden. Met Schokland, die magische plek midden in de strakke Flevopolder. Lange tijd was Schokland een levendig visserseiland in de Zuiderzee. Het was de thuishaven van Anna’s grootouders. Tot de overheid in 1859 besloot om het eiland te ontruimen. Later, met de afsluiting en inpoldering, verdween het voorgoed van de kaart. Maar dit betekende allerminst het einde van het Schokker verhaal voor Anna en voor vele duizenden nazaten. In Het eiland van Anna laat Eva Vriend zien hoe de geschiedenis generaties lang kan doorwerken. Aan de hand van de gewone vissersdochter brengt ze het verdwenen eiland tot leven. Ze vertelt over wortels, migratie en identiteit. Maar bovenal over hoe iedereen op zoek is naar een ‘thuis’. En dat kan ook, zoals bij Anna, een eiland zijn dat allang niet meer bestaat. Eva Vriend laat zien hoe het verhaal van het voormalige Zuiderzee-eiland tot op de dag van vandaag doorwerkt.

(Het eiland van Anna, Atlas Contact, € 24,99)

Over de schrijver

Eva Vriend (1973) is historicus en schrijver. Ze groeide op in de Noordoostpolder. Haar bestseller Het nieuwe land (2013), over de ontstaansgeschiedenis van Flevoland, werd genomineerd voor de Brusseprijs en de Libris Geschiedenis Prijs. In 2015 verscheen De helpende hand en in 2020 Eens ging de zee hier tekeer. De laatste twee boeken stonden op de shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs en werden ook als tv-serie uitgezonden. Het eiland van Anna over de geschiedenis van Schokland is haar nieuwste boek.

Zin in? 

Wij geven 3 exemplaren van Het eiland van Anna weg. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 24 mei.