Schrijver Harmen van Straaten

Het idee was even wennen, maar het ontroerde ook: de dementerende moeder van (kinderboeken)illustrator en -schrijver Harmen van Straaten (1958) denkt dat hij een profvoetballer is. Hij was helemaal niet van plan een boek over zijn eigengereide moeder te schrijven, maar nadat hij zijn ontroering met familie en vrienden deelde, is dat toch een feit: Lijtje.

Je bent vooral bekend als kinderboekenschrijver en -tekenaar, met meer dan vijftig titels op je naam. Hoe anders was het om nu, met Lijtje, voor volwassenen te schrijven?

“Het schrijfproces was eigenlijk makkelijker omdat ik de onderwerpen niet hoefde te verzinnen. Mijn moeder was een hele goede aangever. Ik liet een bezoekje aan haar bezinken en maakt wat aantekeningen in mijn hoofd. Daarna probeerde ik ronde verhalen te maken, af en toe aangevuld met eigen herinneringen. Het was voor mij dus ook een terugkeer naar vroeger en dat heb ik als heel aangenaam ervaren.”

Lijtje is een eerbetoon aan je bijzondere moeder. Waarom vond je dat die er moest komen?

“Ik was eigenlijk niet van plan een boek over mijn moeder te schrijven. De aanleiding van mijn verhalen op Facebook en Instagram was dat mijn moeder op een dag in haar hoofd heeft gezet dat ik een beroemde voetballer ben. Eerst bij Ajax en daarna bij Sparta. Nadat ik daar eerst aan moest wennen, ontroerde me dat ook. En ik wilde dat gevoel graag delen met vrienden en familie. Toen ik daar een tijdje mee bezig was en probeerde te achterhalen waar dat voetbalverhaal vandaan kwam, kwamen bij mijn moeder en mij herinneringen naar boven die ik wilde bewaren, en schreef ze daarna op. Ik denk dat het vruchtbaar is om met je ouders over vroeger te praten, naar ze te luisteren en daardoor misschien ook beter te begrijpen. En vooral met een positief gevoel op bezoek te gaan. Ik wil laten zien dat het ook met een dementerend familielid mogelijk is te blijven communiceren en daarbij een soort lichtheid introduceren. Naast het tragische is er ook vrolijkheid.”

Waarom koos je voor verhalen, en niet voor bijvoorbeeld een roman of literaire non-fictie?

“Deze vorm paste me eigenlijk vanzelf en ik vond het fijn de verhalen afgerond te presenteren, hoewel er natuurlijk wel een rode draad doorloopt. Ik vond het fijn dat ik nu niet naar vorm of plot hoefde te kijken.”

Je bent kinderboekenschrijver en gaat in dit boek terug naar je eigen jeugd. Hoe was dat? Kon je je nog verplaatsen in het kind van toen?

“Het heeft me goed gedaan en mijn moeder ook. Zij ervaarde het als heel fijn dat ze kon vertellen en ik heb de warme herinneringen opnieuw voorbij zien komen. Het heeft me een bepaalde afronding gegeven, terugkijkend op een leuke jeugd. Ik heb nooit moeite gehad met me in het kind van toen te verplaatsen. Sterker nog, ik denk dat ik niet eens zoveel veranderd ben. Individueel, solitair, een einzelgänger: ik denk dat dit er toen al allemaal inzat.”

Wat deed het schrijven van dit boek met je? Was het een bevestiging van hoe je je moeder zag en ziet of zie je haar nu juist anders?

“Zoals al aangegeven gaf het me een fijn gevoel. Ik heb alles nu meer in perspectief kunnen zien en ze kwam er voor mij eigenlijk heel goed uit. Vroeger kon ik haar af en toe best achter het behang plakken, maar nu zie ik iets beter hoe ze is geworden wie ze is. En eigenlijk heb ik wat meer bewondering voor haar gekregen. Hoe ze haar leven heeft vormgegeven en ook wel voor zichzelf gekozen in een tijd waarin dit nog helemaal niet normaal was. Dat vrouwen van haar generatie na hun huwelijk moesten stoppen met werken, is iets wat we nu niet meer kunnen voorstellen. En dat die situatie nog tot 1956 voortduurde. Vrouwen die gestudeerd hadden en daarna moesten stoppen. Mijn moeder is daar dwars doorheen gegaan en met haar vele vrouwen en daardoor voorlopers van de emancipatiebeweging in de jaren 60.”

Hoe was je band met je moeder vroeger? En hoe is deze nu (ze is al bijna 100)?

“Eigenlijk was die band altijd wel goed. En hoewel ik dat vroeger vervelend vond, ben ik veel meer op haar gaan lijken dan ik vroeger dacht. Maar alleen de leuke eigenschappen hè, zeg ik altijd tegen mijn zus.” (lacht)

Wanneer was en ben je het meest trots op je moeder?

“Ik was twee weken terug in de zorgvilla. Ze hadden rondom het boek een feestje gebouwd en een taart gemaakt. En mijn moeder zat aan een tafeltje met een stapel boeken. Ze hadden haar nagels gelakt en een beetje opgemaakt, en ze was helemaal blij met haar boek. Ze heeft alle boeken gesigneerd voor het personeel en ze straalde. Terecht ook, want hoe bijzonder is het dat je bijna honderd jaar bent en er dan een boek over je uitkomt.”

En wanneer voel(de) je het diepst dat je van haar houdt?

“Op het moment dat ze zo trots op mij was omdat ik in haar hoofd een profvoetballer ben en een contract had getekend bij Ajax. Ze was zó blij. Ik kon het echt niet over mijn hart verkrijgen te vertellen dat dit niet zo was. En daarnaast dat ze – zoals ze haar hele leven kon – vol kan zijn van iets.”

Wat wil je graag dat de lezer van je boek van Lijtje bijblijft?

“Dat je ondanks het verdriet van het geheel of gedeeltelijk verliezen van iemand, kunt proberen zolang het mogelijk is te doen wat nog wél mogelijk is. Zingen, gedichten lezen, foto’s bekijken en  zelf daardoor ook prettige te voelen. Ik denk dat dit veel zingeving geeft.”

Smaakt het schrijven voor volwassenen naar meer? Of wordt je volgende project weer een kinderboek?

“Het schrijven en tekenen van kinderboeken blijf ik zeker doen. Ik probeer op dit moment te doen wat ik leuk vind en het project Lijtje was heel bijzonder dus ja, dat smaakt zeker naar meer.”

Over het boek

In Lijtje deelt Harmen van Straaten ontroerende, grappige en herkenbare verhalen over zijn dementerende moeder. Lijtje was nooit bang om onorthodoxe keuzes te maken en deze eigenzinnigheid stelde haarzelf en haar gezin altijd weer voor verrassende situaties. Met zijn kenmerkende warmte, humor en scherpzinnigheid beschrijft Van Straaten haar avonturen van vroeger en de dagelijkse worstelingen die Lijtjes geheugenverlies nu met zich meebrengt. Dit maakt Lijtje tot een prachtig portret van de unieke en krachtige vrouw die zijn moeder was en nog steeds is. Het is een eerbetoon aan haar, aan hun gedeelde verleden en aan de liefde die blijft, ondanks alles.

(Lijtje, AW Bruna, € 20)

Over de schrijver

Harmen van Straaten (1958) illustreerde ruim vierhonderd boeken in binnen- en buitenland en schreef ruim vijftig boeken. Zijn werk is bekroond met diverse prijzen, waaronder de Gouden Appel en de Sankei Children’s Book Award. Zijn werk is vertaald in het Duits, Amerikaans, Japans, Koreaans, Frans, Noors, Zweeds en Deens. In 2013 schreef hij het Kinderboekenweekgeschenk.

Zin in?

Wij mogen 3 boeken van Harmen van Straaten weggeven. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet. Meedoen kan t/m 27 november.