Nesjomme

Vandaag gaat Nesjomme in première, een film van documentairemaakster Sandra Beerends (1960). Gebaseerd op talloze getuigenissen brengt deze aangrijpende en ontroerende documentaire van rijk gevarieerd archiefmateriaal de ziel van Joods Amsterdam tot leven. Wij spraken Sandra, over het hoe en waarom van deze film en mogen ook vrijkaarten weggeven.

Wat betekent Nesjomme?
“Nesjomme is het Joodse woord voor ziel. Mijn film gaat niet alleen over het leven van degenen die er niet meer zijn, maar laat ook zien wat ze hebben achtergelaten. Nesjomme is daarmee een eerbetoon aan de Joodse ziel van Amsterdam.

Hoe en wanneer kwam jij op het idee voor deze documentaire
‘Begin 2020, vlak na het uitkomen van mijn documentaire Ze noemen me baboe, was ik op vakantie in Frankrijk. ‘Tijdens een wandeling liep ik op een pad bezaaid met kleine witte steentjes. Die steentjes herinnerden mij aan een begrafenis van mijn Joodse schoonfamilie. Als iemand in de Joodse gemeenschap overlijdt, leg je bij de begrafenis geen bloemen neer, maar een steentje. Een teken van respect en liefde voor de overledene. Het deed me beseffen dat bij het herdenken van de Joodse gemeenschap, de nadruk vooral ligt op de Holocaust en eigenlijk nooit op de mooie dingen uit het dagelijks leven van vóór de Tweede Wereldoorlog. Als je een groep mensen alleen als slachtoffer ziet, dan pak je iets van hun menselijkheid af. Een zaadje werd geplant. Een klein jaar later verloor ik mijn moeder. Na haar overlijden, dacht ik vooral aan wat voor een fantastische vrouw ze was geweest, hoe ze in het leven stond, niet aan haar ziekbed of de dood. Daarmee zou ik haar tekort doen. In diezelfde periode werd het Holocaust namenmonument in Amsterdam geplaatst, waarbij iedere steen een mens met een naam, een geboorte- en een sterfdatum herdenkt. Toen viel het kwartje. Ik wilde proberen om een filmisch monument te maken voor het leven van al die Joden die hier tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog woonden. Een ode aan het leven, aan de ‘lechajim’, aan de levenslust. Een universeel verhaal over menselijkheid.”

Je neemt de kijker mee aan de hand van oude archiefbeelden uit de jaren tussen de Eerste- en de Tweede Wereldoorlog. Waarom wilde je dit verhaal op deze manier vertellen?
“Wanneer ik aan een nieuw project begin, duik ik er helemaal in. Voor Nesjomme ben ik begonnen met het interviewen van mijn eigen familie, daarnaast heb ik gebruik kunnen maken van geschreven interviews en geluisterd naar de honderden opgenomen interviews van shoa-survivors  uit het archief van Steven Spielbergs Shoah Foundation. Ik had voor een verhaallijn kunnen kiezen over één of twee families, maar daarmee zou geen recht doen aan al die verhalen. Dus besloot ik de vele anekdotes over de periode tussen de twee wereldoorlogen aaneen te rijgen. Een verhaal dat wordt verteld door Rusha, een fictief personage, een jonge Joodse vrouw uit Amsterdam, die in briefvorm verslag doet van haar dagelijks leven aan haar broer Max die naar het voormalige Nederlands-Indië is geëmigreerd.”

Actrice Rifka Lodeizen geeft Rusha een stem. Waarom heb je voor haar gekozen?
“Voor mij was het belangrijk dat het verhaal door een Joodse Amsterdamse actrice zou worden verteld. Ik heb eerder met Rifka samengewerkt. Ze heeft een prettige, warme stem. Zorgzaam ook, waardoor je haar makkelijk als verteller accepteert. Rifka draagt zelf ook een geschiedenis bij zich, ze weet waar dit over gaat. Ze spreekt de film niet in, ze beleeft het. En dat doet ze fantastisch. Een pauze op het juiste moment, een kleine hapering in haar stem, ze maakt het verhaal geloofwaardig. Waardoor mensen die niets of weinig van deze periode weten, kunnen meereizen en zich misschien afvragen: Hoe heeft dit kunnen gebeuren? En wat kan ik nu doen om te zorgen dat deze geschiedenis, in welke vorm dan ook, zich niet herhaalt?’

Nou komt Nesjomme uit in een tijd dat juist het Joods zijn weer enorm actueel is en op momenten doet terugdenken aan die jaren voor de Tweede Wereldoorlog.

Het schrijnende is dat ik – toen ik enkele jaren geleden geld bij de fondsen en omroep aanvroeg – de vraag kreeg: ‘Waarom nu? Wat is de urgentie met de hedendaagse tijd?’

Ik antwoordde dat het onderwerp van alle tijden is. Wanneer er problemen spelen in de maatschappij, zoeken mensen een zondebok. Het verleden en nu ook weer het heden laat zien dat dit vaak de Joodse gemeenschap is. Antisemitisme is van alle tijden, maar na 7 oktober is alles in een soort van stroomversnelling geraakt, die niemand, ik ook niet, had kunnen voorzien.

Op 2 januari gaat Nesjomme in première. Wat hoop je dat de documentaire teweegbrengt?
“Nesjomme gaat over een geschiedenis die zich hier in Amsterdam heeft afgespeeld. Dat heeft niets te maken met wat er nu in de wereld speelt. Het is sowieso onzin om te denken dat iedereen die Joods is, medeschuldig is aan wat er nu in Gaza gebeurt. Ik hoop dat mijn film zachtheid en rust brengt, een opening biedt. Niet meteen oordelen, gewoon kijken. Laten we vooral zorgen dat het niet nog een keer gebeurt. Stap over de angst en polarisatie heen. Zoek elkaar op, probeer verbinding te leggen. Ondanks je eigen pijn een hand uit te steken.”

Het verhaal
Nesjomme volgt het fictieve personage Rusha, een jonge Joodse vrouw in Amsterdam in de periode tussen de twee wereldoorlogen. Haar verhaal, gebaseerd op echte getuigenissen en historische feiten, wordt verteld door brieven aan haar naar Nederlands-Indië geëmigreerde broer Max. In deze brieven beschrijft ze haar leven in de Jodenbuurt, haar familie en de veranderingen in de stad. De film verweeft archiefbeelden met Rusha’s verhalen en schetst zo een kleurrijk en ontroerend portret van de Joodse gemeenschap in het interbellum.

Bekijk de trailer

Win met Zin

Namens Cinema Delicatessen moegen we 3×2 vrijkaarten weggeven voor Sandra Beerends documentaire Nesjomme. Kans maken? Deel je gegevens in onderstaand winformulier en wie weet.