Ontslagen worden – en dan?

Een ontslag is nooit leuk. Maar wie zijn hoofd erbij houdt, kan later denken: geluk bij een ongeluk. Eindelijk tijd om te doen wat je altijd al écht wilde.

Tekst: Victor de Kok

Soms hangt het al een tijdje in de lucht, soms komt het als een donderslag bij heldere hemel. Hoe een ontslag je leven ook binnenkomt: vaak trilt alles dan even op zijn fundamenten. Kan de hypotheek straks nog wel worden afgelost? Wat te doen met de vakantie? En dan zijn dit nog slechts praktische problemen. Wie zijn baan verliest, verliest ook iets waarmee hij zijn identiteit vormgeeft.
“Opeens zijn zekerheden in gevaar,” zegt arbeidspsycholoog Jaap van den Broek. “Er komt vast een nieuwe baan, zo vertelt iemand zichzelf logischerwijze. Maar het gevoel gaat niet mee. Dan ontstaat er een geschil tussen ratio en gevoel, dat soms zo ver gaat dat het voor psychische klachten zorgt.”
Het is zaak om de balans tussen dat gevoel en verstand te bewaren. Maar hoe doe je dat, in een situatie die je op het eerste gezicht niet in eigen hand hebt? “Begin met de zaken te onderscheiden,” zegt Van den Broek. “Een ontslag heeft een juridisch en een emotioneel aspect. Op het moment dat de twee door elkaar gaan lopen, dan gaat het fout. Emoties als boosheid of wraakgevoelens kunnen een negatieve invloed uitoefenen op de juridische afwikkeling van een ontslag.”

Regie houden

Het maakt psychologisch een groot verschil of je na ontslag het gevoel overhoudt serieus te zijn genomen, of dat je onpersoonlijk en procesmatig de laan bent uitgestuurd. Van den Broek legt uit: “Weggestuurd worden roept een elementaire emotie op; te herleiden naar wat de vroegere mens voelde na een verbanning uit de stam of groep. Dat betekende een wisse dood. Het gedeelte van de hersenen waar dat gevoel van angst wortelt is evolutionair gezien veel ouder dan het deel waarmee je het ontslag rationeel probeert te verwerken. Daarom is het soms wel redelijk om te denken dat alles goed komt, maar voelt het toch niet zo. Om de emotie van verbanning goed te verwerken, is het belangrijk dat je een zekere mate van regie houdt. Dat je je zegje gaat doen. Dat je aan tafel zit en meepraat tijdens de afwikkeling.”
Je moet letterlijk werk maken van je ontslag. Hoe beheers je de crisissituatie? Wie of wat heb je daarvoor nodig? Arbeidspsycholoog Van den Broek: “Hoe eerder iemand begint met de verwerking, hoe eerder iemand weer fris in de startblokken staat.”

Juridisch duidelijk?

Wanneer je de emoties enigszins hebt laten zakken, is het tijd om de stand van zaken op te maken en de aandacht te richten op het juridische gedeelte. Hoe bracht de werkgever de boodschap van ontslag?
“Hier begint het bepalen van de onderhandelingspositie,” zegt arbeidsrechtadvocaat Hans Veldkamp, die werknemers bijstaat tijdens onderhandelingen. “Kleine én grote werkgevers maken fouten, of lopen langs of over de rand van wat juridisch kan.” Zorg dus dat je juridische positie ten opzichte van je werkgever duidelijk is.
Was het een zakelijke boodschap, waarin je niet persoonlijk werd aangevallen, dan kan je de onderhandelingen wellicht zelf voeren. Het is een heel ander verhaal wanneer de werkgever probeert druk te zetten, of erger nog, zinnen begint met ‘Je mag blij zijn dat’. Veldkamp: “Dan is het tijd om professionele hulp in te schakelen. Het onder druk zetten kan natuurlijk een tactiek zijn. Zo probeert de werkgever zijn zwakke onderhandelingspositie te camoufleren.”

Onvolledig dossier

Zo wil de werkgever misschien verbergen dat een ontslagdossier niet helemaal op orde is. Daarom is het aan te raden om goed te kijken naar wat de werkgever aanbiedt, legt Veldkamp uit. “De ontslagvergoeding, nu genoemd transitievergoeding, ligt vast. Biedt de werkgever drie keer de transitievergoeding, dan is zeker dat het dossier niet op orde is. Toch kan het verstandig zijn dat bedrag zonder al te veel onderhandelen aan te nemen. Want als de rechter zou beslissen, pakt de vergoeding dus lager uit.”
Bovendien is het in bepaalde gevallen een risico dat de rechter jou aanwijst als winnaar van de zaak. Veldkamp: “Soms kan je wel meer eisen, maar het kan zijn dat de werkgever zegt: laat het dan maar voorkomen. Beslist de rechter dat het ontslag onterecht is, bijvoorbeeld vanwege een onvolledig dossier, dan kunt je je mogelijk weer melden op het werk. Logischerwijze zitten veel mensen daar niet op te wachten na een juridische strijd.”

Eis een outplacementtraject

Je kunt tijdens de onderhandelingen de eis van een outplacementtraject op tafel leggen. Sommige werkgevers bieden dat sowieso aan. Een deel van de kosten voor bijvoorbeeld coaching, opleidingen of psychische bijstand komt dan op rekening van de baas.
“De mensen die bij mij aankloppen na een ontslag zitten vaak nog diep in de emotie,” zegt loopbaancoach Marian Leenders. “De eerste ontmoeting is het ruimte geven aan de boosheid en de twijfels die zijn ontstaan. Maar daarna is het tijd om afstand te nemen van de situatie. Ontslag biedt ook kansen. Bijvoorbeeld de gelegenheid om uit te zoeken of het werk dat je deed wel écht bij je paste. Of dat het misschien wel anders moet.”
Als duidelijk is wat voor een baan iemand zoekt, dan onderzoekt Leenders samen met haar cliënt het bijpassende werkveld. “In eerste instantie ter oriëntatie. Is die droombaan wel echt op je lijf geschreven? Daarna komt het echte solliciteren. Tegen die tijd is de pijn verwerkt en gaat iemand dat met positieve energie aan. Ik zal het van tevoren nooit tegen iemand zeggen, daarvoor is een ontslag te pijnlijk. Maar negen van de tien keer kijkt een cliënt terug en zegt dan: de zoektocht heeft me echt wat opgeleverd.”
Hester van Gent onderschrijft de woorden van Leenders: “Achteraf heeft het ontslag voor mij goed uitgepakt. Daardoor heb ik mijn schrijverspassie kunnen verwezenlijken.”

Met dank aan advocaat Hans Veldkamp.

Uit de praktijk

Hester van Gent (1967) werkte jarenlang als onderzoekscoördinator voor een publieke belangenorganisatie, maar die werd opgeheven. Ze moest zich opnieuw uitvinden.

Hester: “Het zong al een tijdje rond dat het kabinet af wilde van de productschappen. Iedereen keek om zich heen. Voor wie zou er straks een plekje bij Economische Zaken komen?  Duidelijkheid bracht de rust terug. Ervoor waren we bezig met de vraag óf we weg moesten, nu werd het een kwestie van wanneer. Gelukkig kon iedereen terugvallen op een sociaal plan. Daarin was ook ruimte voor een outplacementtraject. Ik had al eerder de stap genomen om met een loopbaancoach aan de slag te gaan; voorsorterend op de zoektocht naar een nieuwe baan.
Uiteindelijk ging het snel. Er kwam door een zwangerschapsverlof een functie als beleidsmedewerker vrij bij de Vereniging van Bloembollenkwekers. Ik kon er drie dagen per week aan de slag. Tegelijkertijd was de redactie van het tijdschrift Groei & bloei in ons gebouw ingetrokken. Bij de productschappen kwam door de opheffing immers ruimte vrij. Mijn man is imker en omdat hij er niet aan toekwam had ik een verhaal over bijen geschreven. Ik trok de stoute schoenen aan en liep met het artikel naar binnen. Nu zijn er al meer dan negen verhalen van mijn hand in dat blad verschenen.”

5 tips bij het onderhandelen

1. Laat je niet onder druk zetten: er is nooit haast bij een ontslag, behalve aan de zijde van de werkgever.
2. Neem belangrijke gesprekken op (zeg dit niet tegen uw werkgever) en typ de gesprekken daarna woordelijk uit. Bewaar het bandje of het bestand met tekst.
3. Laat je loyaliteit los. Denk aan jouw probleem, niet aan dat van de werkgever.
4. Zeg nooit dat je al met een advocaat hebt afgestemd. Zeg hooguit dat je een kennis om advies hebt gevraagd.
5. Laat nooit weten dat je (mogelijk) al een andere baan hebt. Dat kost je veel geld.

Handige sites

Magontslag.nl
Hier kan je jouw rechtspositie bepalen bij ontslag. Door middel van een vragenlijst wordt bepaald waar je recht op hebt, bijvoorbeeld als het gaat om de transitievergoeding.

Raadvoorderechtspraak.nl
Als je gaat onderhandelen, komt daar al snel wat juridische kennis bij kijken. Hier vind je juridische informatie in een notendop.

Rijksoverheid.nl (zoek op ‘nieuwe regels ontslag’)
Het nieuwe ontslag helder uitgelegd.