Deel 1: muziek is goed

De reeks emoties die muziek oproept, is eindeloos. Daar hebben de hersenen veel baat bij. Maar VU-professor Erik Scherder ziet ook een gunstig effect op zaken als bloeddruk, hartregulatie en zelfs ons afweersysteem.

Doe het

“Begin nú met een instrument,” luidt het advies dat neuropsycholoog Erik Scherder iedereen tussen de 50 en 80 zou willen meegeven. “Doe het!” benadrukt de immer enthousiaste hoogleraar, tevens bekend van De wereld draait door. “Ik ben zelf twee jaar geleden ook begonnen, met viool, een oude hartenwens van me.”Ze hadden vroeger wel een piano thuis. “Leer dát eerst maar eens,” zeiden zijn ouders. Het kwam er niet van. “Dat ding stond in de woonkamer, daarna in de kelder en uiteindelijk in de tuin.” Toen hij vervolgens begon te puberen, nam het verlangen naar de strijkstok zienderogen af. Maar een paar jaar geleden dacht Scherder (1951) opeens: waarom zal ik het niet alsnog doen? “Ik haal misschien nooit meer een bepaald niveau,” zegt hij nu, “maar ik heb les en het is fantastisch. En ik heb al in Het Concertgebouw gespeeld. Oké, twintig seconden maar, en dat waren ook nog eens de slechtste twintig seconden ooit. Ik was té gespannen, veel meer gespannen dan voor het hele verhaal erna.

Afwijkend brein 

Hersenscans van professionele muzikanten zien er anders uit dan van mensen die geen instrument bespelen. En we weten inmiddels dat deze artiesten niet met een afwijkend brein ter wereld zijn gekomen. Het is de muziek die hun hersenen beïnvloedt, of ze nou Bach, Michael Jackson of eigen werk vertolken. Musiceren geldt zelfs als een van de belangrijkste stimulansen voor ‘neurale plasticiteit’: veranderingen in de organisatie van het brein als gevolg van ontwikkeling, leren of ervaring.Doorgaans beschouwen we zowel het spelen als beluisteren van muziek als een plezierig tijdverdrijf, maar ondertussen krijgt ons zenuwstelsel heel wat lastige taken voor de kiezen. Ook het geconcentreerd aanhoren van Vivaldi of Miles Davis zwengelt leerprocessen aan die in de hersenen tot nieuwe verbindingen leiden. Zij zorgen ervoor dat we de ongehoord grote hoeveelheid informatie die een compositie bevat, goed kunnen ordenen.

Van Rachmaninov tot hiphop

Volgens Erik Scherder, zelf een groot Mozart en Schubertliefhebber, speelt het genre daarbij geen rol. “Als je er maar van houdt,” zegt hij. “Er is een studie gedaan, waaruit bleek dat het niet uitmaakte of de deelnemers naar Rachma­ninov of naar hiphop luisterden. Het werd bepaald door waar je van hield. Als u dol bent op hiphop, dan ziet u precies hetzelfde als bij mij als ik van Rachmaninov hou: de net­werken die ook bijdragen leveren aan de complexiteit van onze hersenen, worden dan actief. Dat is wat ik zo fantastisch vind aan die muziek: het verbindt zoveel met elkaar op grote afstand. En hoe groter de afstand, hoe complexer het brein wordt.”

Heavy metal-onrust

Smaak speelt daarin wel een doorslag­gevende rol. Uit onderzoek blijkt dat heavy metal bij nietliefhebbers de meeste agitatie opwekt. Wie geen fan is van Metallica, Slayer of Iron Maiden zal hun oeuvre hoogstwaarschijnlijk als angst en stressverhogend ervaren: de hartfrequentie en bloeddruk gaan omhoog. Mensen die heel lang chro­nische stress ondergaan vertonen dezelfde symptomen. Dergelijke klanken hebben dus een negatieve impact op ons systeem, tenminste: als we er niet van houden. Erik Scherder weet dat bijvoorbeeld de atonale stukken van Arnold Schönberg of Beethovens Ham-merklaviersonate net zulke heftige reacties teweegbrengen. Maar bij mensen die daarentegen dol zijn op Metallica of Schönberg zie je juist allerlei samenwerkingen in het hersennetwerk ontstaan. Muzikale smaak wordt volgens onderzoekers grotendeels ontwikkeld tijdens de puberteit, als een manier om je met anderen te verbinden of juist te onderscheiden binnen een sociale gemeenschap. Imago en identiteit spelen daarbij een grote rol.

Lees morgen deel 2!

Tekst: Wim Spijkers