Als schrijver is ze heel vrij. Daarom schrijft Elle van Rijn (1967) liever dan dat ze acteert. Haar nieuwe historische roman Terug naar Insulinde baseerde ze op het verhaal van de 95-jarige Mary, over de oorlog in voormalig Nederlands-Indië. Toen haar verhaal was verteld, sloot Mary haar ogen. ‘Welke keuzes je maakt in tijden van oorlog bepaalt de rest van je leven.’
Je bent van huis uit actrice – speelde recent nog in de film Liefde zonder grenzen – en nu ook succesvol schrijver. Waar ligt je hart?
“Mijn hart ligt bij de inleving. Ik vroeg me als kind al af hoe het zou zijn om een ander leven te leiden, in een andere tijd, een andere familie, andere omstandigheden. Wat drijft mensen, waarom beslissen ze wat ze beslissen, waar zit hun pijn, hun geluk, et cetera. Het was die fascinatie die mij naar de toneelschool dreef. Toch vond ik het acteren op het toneel – avond aan avond dezelfde voorstelling – niet erg inspirerend. Film en tv beviel me beter, maar ook daarin ben je uiteindelijk slechts een poppetje in het grote spel. De teksten zijn geschreven door een ander, de regie ligt niet in jouw handen. In het schrijven kan ik zelf creëren en zelf bepalen, dat bevalt me enorm. De benadering is voor mij nog steeds hetzelfde: de karakterstudie. De vorm is anders. In het schrijven mis ik soms wel de interactie die ik als acteur had met mijn medespelers. Daarom probeer ik soms samenwerking op te zoeken, zoals in de roman Vier Wandelaars en een Siciliaan, die we met zijn vieren hebben geresearched en geschreven.”
Acteren en schrijven, kun je de boel makkelijk combineren?
“Als schrijver ben ik heel vrij. Die vrijheid is iets wat me beter bevalt aan het schrijven dan aan het acteren. Ik acteer nog maar weinig hoor, maar wanneer ik wat draaidagen heb, kan ik mijn schrijfwerk daar prima op aanpassen.”
Terug naar Insulinde is net als het succesvolle De crèche (2020) een historische roman. Hoe heb je je voorbereid? Heb je veel research gedaan?
“Zo’n boek kun je alleen maar schrijven als je veel research doet. Ik moet het me kunnen voorstellen. Dus ik heb het echt nodig om precies te weten hoe het eruit zag, hoe de mensen dachten, hoe de situatie was – de details. Daarnaast is de historische context belangrijk, de voorgeschiedenis, de politieke toestand, sociale verhoudingen – het grotere plaatje. Ik voel ook een grote verantwoordelijkheid om dit verhaal zo realistisch mogelijk – conform de feitelijke geschiedenis – weer te geven. Daar sla ik soms wel in door, dan zoek ik net zolang tot ik het schip heb gevonden van de overtocht dat ook daadwerkelijk is uitgevaren op dat moment.”
Waar komt je fascinatie voor Nederlands-Indië precies vandaan?
“Ik was me al wat meer bewust van ons verleden in de Oost door de Indische oma van mijn twee kinderen. Toch was ik niet van plan om hierover een roman te schrijven, tot ik werd benaderd door een familie wiens moeder (Mary) nog leefde, en zich nog zoveel herinnerde over die tijd. Ik ben toen met Mary gaan praten en dat klikte enorm. Zij was 17 toen de oorlog in Indië uitbrak en is volwassen geworden in de Japanse kampen. Wat zij heeft moeten doorstaan en heeft moeten doen om haar familie te redden, heeft me uiteindelijk geïnspireerd om dit verhaal te schrijven. Veel mensen weten niet wat er nou precies gebeurd is in onze voormalige kolonie, en hoe de oorlog zich daar heeft ontvouwd. Terwijl we nog altijd te maken hebben met de naweeën uit die tijd. Ik probeer net zoals in De Crèche in te zoomen op persoonlijke verhalen tegen het decor van een belangrijke, bepalende – en vaak tragische – geschiedenis. Ik wil niet dat dit soort verhalen verloren gaan, over moed, risico’s nemen, en tegen de stroom in durven gaan.”
In jouw roman laat je zien dat de koloniale samenleving behoorlijk racistisch was. Heb je voorbeelden?
“Je afkomst en huidskleur bepaalden je positie op de maatschappelijke ladder. De hoogste status had je wanneer je een volbloed Hollander was: totok Belanda. Dus wanneer er al een grootmoeder was met zwart haar en Aziatische trekken, zoals in de familie van Mary, werd er beweerd dat zij Spaans, Portugees of Italiaans bloed had. Om maar niet toe te hoeven geven dat er ooit eens een grootvader was geweest die het had aangelegd met een Indonesische. Ik heb een brief gevonden uit die tijd waarin een Indische jongen probeert uit te leggen hoe hij racisme ervaart in een wereld waarin wit zijn het hoogste goed is. Zijn uitleg is helder en ook zo relevant nog voor de tijd waarin wij leven, dat ik de brief in het boek heb gebruikt.”
Als vriendin Fiona en hoofdpersoon Rosa een zilveren kandelaar proberen te ruilen voor voedsel volgt een bloedstollende scène. Hoe weet je die spanning zo goed op te bouwen? Speelt het verhaal zich dan letterlijk voor je ogen af?
“Dank je! Fijn dat je het een spannende scene vindt. Ik zie het inderdaad voor mijn ogen gebeuren en dat probeer ik zo helder mogelijk te beschrijven. Hoe krijgt de lezer mee wat ik voor me zie zonder me te verliezen in de details, maar ook zonder te kort door de bocht te gaan. Dat is deels techniek en ervaring maar vooral: verbeeldingskracht.”
Kun je nog iets meer vertellen over Mary, op wie je je hoofdpersoon Rosa baseerde?
“Ik heb een jaar lang diepe gesprekken met Mary gevoerd in haar zonnige flat in Voorburg. Daar woonde ze op 95-jarige leeftijd nog zelfstandig. Ze was een markant persoon: eigengereid, geestig, charmant, scherpzinnig en met een groot gevoel voor rechtvaardigheid. Ik heb genoten van haar verhalen. Helaas is ze in november overleden. Nadat ze me haar verhaal had verteld, was het klaar voor haar. Ze was bang haar zelfstandigheid te verliezen, ze was moe en wilde slapen. Haar zelfgekozen dood vond ik pijnlijk en moedig tegelijk. De laatste vraag die ik aan haar stelde, de dag voor de euthanasie, was: ‘Mary, vertel me, wat is het belangrijkste in het leven?’ ‘De liefde,’ antwoordde ze. ‘De liefde is het belangrijkst.’”
En, wat zijn je plannen nu?
“Heel even rust… Ik wil ook graag lezingen gaan geven op middelbare scholen over De Crèche en Terug naar Insulinde. Voor de lessen Nederlands, Geschiedenis en Maatschappijleer. De hoofdpersonen uit de twee boeken hadden de leeftijd van de leerlingen nu. Dit kan jongeren helpen die geschiedenis beter te begrijpen. Voor hen is het allemaal zo ver weg terwijl die twee vrouwen, van die boeken, het nog aan mij hebben verteld. Zij waren erbij. Het leven toen was niet zo heel anders dan dat van de jeugd nu. Ze zijn allemaal in hetzelfde geïnteresseerd, kennen beginnende verliefdheden, hebben vaak issues met hun ouders, proberen zelfstandig te worden. Alleen dan komt die oorlog… Maar zoals we recent gezien hebben, is oorlog nooit ver weg. Welke keuzes je dan maakt, bepaalt de rest van je leven. Durf je moed te tonen en voor het goede te kiezen?”
Win met Zin
We geven 5 boeken van Elle weg. Kans maken? Deel in de comments waarom jij dit boek graag wil lezen! Deze actie is afgelopen. Winnaars hebben per mail bericht ontvangen (26-09-2022)
Over het boek
Vlak voor de oorlog groeit Rosa op in voorspoed, in een vooraanstaande familie in Nederlands-Indië. Wanneer haar ouders scheiden wordt ze achtergelaten bij een tante. Alleen en ontheemd verlangt ze naar haar gelukkige kinderjaren, maar die zullen niet meer terugkomen.
Als de Japanners de kolonie bezetten leert de dan 17-jarige Rosa dat vrijheid niet vanzelfsprekend is en dat afkomst ertoe doet. Haar leven neemt een onverwachte wending als haar vriend John zich als piloot bij het leger aanmeldt en ze zich met haar familie moet melden in een interneringskamp. Het is de liefde die haar op de been houdt maar zal ze John ooit weer zien?
In deze historische roman maakt Elle van Rijn invoelbaar hoeveel de generatie die de oorlog heeft meegemaakt in Nederlands-Indië heeft moeten doorstaan. Niet alleen laat ze zien hoe wreed de ontberingen zijn geweest in de kampen, tegelijkertijd toont ze hoe racistisch de koloniale samenleving was.
(Terug naar Insulinde, Hollands Diep, € 22,99)
De schrijver
Elle van Rijn (1967) studeerde aan de Toneelacademie Maastricht en aan de Schrijversvakschool Amsterdam. Ze speelde in verschillende toneelstukken, tv-series en films. Eerder schreef ze succesvolle boeken waaronder Mijn naam is Nadra, Mijn ontvoering en de historische roman De crèche, die een internationale bestseller werd.
